ပေႃးတူၵ်ႇၶိူဝ်းၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးၵေႃႈ ၵေႃႉဢၼ်ၽူႈသူၼ်ၸႂ်ၵၢၼ်မိူင်းတႆးၶဝ် ဢမ်ႇၸၢင်ႈဝႄႈလႆႈလႃႈလႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထုၼ်းမျိၼ်ႉ တွင်ႇၵျီး (1920-1997)။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇယွၼ်ႉပပ်ႉလိၵ်ႈဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈတႅမ်ႈမႃးလၢႆပပ်ႉ လၢႆၽိုၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ တေၽၢတ်ႇႁိုဝ် တေႁူမ်ႈ(တွႆးယေးၶွႆးယေး) လႄႈ တၢင်းလူႉသုမ်းမိူင်းတႆး(သျၢၼ်းပျီႇၼိတ်ႉၼႃႇ ၶျႅတ်ႉမျႃး)။ ပဵၼ်ပပ်ႉၸိူဝ်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉ (ပႃးၸဵမ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ) ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇယိပ်းၵွင်ႈ ၵၢင်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ။
မိူဝ်ႈ 1955 ၽွင်းဢႃယုမၼ်းၸဝ်ႈလႆႈ 35 ၼၼ်ႉ လႆႈတႅမ်ႈၸိုင်ႈတႆးတေပႆတၢင်းလႂ်(သျၢၼ်းပျီႇပႄႇလႄး) ပေႃးဢဝ်သၢႆ တႃႇၵူၼ်းပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်တူၺ်းတႄႉ ဢမ်ႇတၼ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ယဝ်ႉၼႆၵေႃႈ မီးၶေႃႈမုလ်းယူႇလၢႆပိူင် ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ လီဢဝ်တႅၵ်ႈတူၺ်းငဝ်းလၢႆးယၢမ်းလဵဝ်။
ၸိုင်ႈတႆးတေပႆတၢင်းလႂ်ၼၼ်ႉ ပေႃးၶႂ်ႈႁူႉၸိုင် လီလႆႈထတ်းသၢင်ဝႃႈ –
– ၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉလႂ်မႃး
– ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပဵၼ်သင်ယူႇ
– ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးမီးၽႂ်
– ၸိုင်ႈတႆးတေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ် – ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉလႂ်မႃး
ၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ မီးႁူဝ်ၵူၼ်းမွၵ်ႈ 2 လၢၼ်ႉ(1955) ၼႂ်းၼၼ်ႉ မွၵ်ႈၶိုင်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆး၊ ၵိုတ်းယူႇထႅင်ႈၶိုင်ႈၼိုင်ႈ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း – မိူၼ်ၼင်ႇ ပဢူဝ်း၊ ပလွင်ႈ၊ ဝႃႉ၊ ဢႃးၶႃႇ၊ လႃးႁူႇ၊ ထၼု ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
တႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းယႂ်ႇၼႂ်းဢေႊသျိူဝ်ႊ – ယူႇသဝ်းၸွတ်ႇတူဝ်ႈဝႆႉလၢႆမိူင်း။ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵူၺ်း ပၢၼ်မိူင်းတႆးႁဵတ်းၶုၼ် ၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃး။ ၼွၵ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵေႃႈ ယၢမ်ႈၵေႃႇတင်ႈမႃးႁေႃသႅင်လူင်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ(Nanchao)။
ၼႂ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸိုင်ႈတႆးယၢမ်းလဵဝ် ၶူဝ်းၶွင်သၽႃဝ ၵႃႈယႂ်ႇၶၼ်လူင်ၵေႃႈမီးၼမ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်းတင်းၼမ် တိုၵ်ႉလႆႈၵိၼ်ၶဝ်ႈၵပ်းထူဝ်ႇၼဝ်ႈမၢၵ်ႇၽိတ်ႉ ၵိူဝ် ယူႇၵူႈဝၼ်း။ မီးတပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ တင်း တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မႃးတင်ႈ သဝ်းပၵ်းတပ်ႉႁဵတ်းၶုၼ်လူလၢႆယူႇ။
ယွၼ်ႉသင်လႄႈ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဢၼ်ယၢမ်ႈၵေႃႇတင်ႈႁေႃသႅင်လူင်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃးၼႆႉ ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် တူၵ်းတႅမ်ႇၶၢၼ်ၸႂ် ယၢၵ်ႈၵိၼ်းယူႇမိူၼ်ၼႆ။
ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး ပဵၼ်သင်ယူႇ
ၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ ဝၢႆးသေလႆႈၵွၼ်းၶေႃမႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵတ်းယဵၼ်၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ မီးတပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ လႆႈ ႁပ်ႉတၢင်းၸွႆႈထႅမ်တီႈဢမေႊရိၵၼ်ႊသေ မႃးပူၼ်ႉပႅၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းဝၼ်းတူၵ်း။ ၼွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးတပ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ပိူဝ်ႈတႃႇတိုၵ်းတေႃးလိုပ်ႈႁေႃႈၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၼႆသေၶဝ်ႈမႃး။
ပေႃးတူၺ်းတၢင်းပွတ်းမိူင်းတူၼ် မိူင်းႁၢင် မိူင်းသၢတ်ႇတႄႉ ယွၼ်ႉၸွႆႈၵႅတ်ႇၶႄၽေးၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး သိုၵ်း မၢၼ်ႈၸွႆႈပူၵ်းပွင်ပႃးဝၢၼ်ႈသူၼ် ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းတူင်ႇတၢင်ႇၼၼ်ႉ ၶွပ်ႈၸႂ်ပေႃးဢမ်ႇသုတ်းဢမ်ႇသဵင်ႈ။
ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးတူၺ်းထႅင်ႈၾၢႆႇသမ်ႉ မႃးပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ၸိုင်ႈတႆးယူႇတႂ်ႈသိုၵ်းၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ – ၼႆသေ ႁဵတ်းပူၼ်ႉႁဵတ်း လိူဝ်လႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉဢိၵ်ႇၵူၼ်းမိူင်း ပဵၼ်ဢၼ်မိူဝ်ႇၸင်းဢိမ်ႇၸၢၼ်ႈၼိူဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇယဝ်ႉ ဢမ်ႇဝၢႆး။
ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး မီးၾၢႆႇလႂ်လၢႆလၢႆ
ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ မီးလၢႆပႃႈလၢႆၾၢႆႇ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈ ၸုမ်းၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈ။ မႃးတမ်မႃးသႄႇ မႃးယႃႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၸင်းၸၢၼ်ႈ။
ၾၢႆႇၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၸဝ်ႈတႄႉ ဢိင်ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းပၼ်ႁႅင်းၶဝ်သေ တင်ႈပႃႇတီႇ(ရတဆညဖ) မုၵ်ႉၸုမ်းၸၢဝ်းလွႆၽွမ်ႉ ႁူမ်ႈၸိုင်ႈတႆးလႄႈ မုၵ်ႉၸုမ်းသူဝ်ႊသျႄႊၻီႊမွၵ်ႊၶရႅတ်ႉသ်(Social Democrats)။
ၾၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းၸဝ်ႈၾႃႉ ၸိူဝ်ႉၼင်ႇမုၵ်ႉၸုမ်းၵူၼ်းမိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ(SPFL-ရပအ) မုၵ်ႉၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းပ ဢူဝ်း(UPNO) လႄႈ မူႇၸုမ်းၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃး။
ၾၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇမီးပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်း။ ၶဝ်ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ပိူဝ်ႈတႃႇတေႃႇသူႈ ဝႃႇတမၢၼ်ႈၶႂၢၵ်ႈ မိူင်းၼႆႉ ၵူႈထၢၼ်ႈၵူၼ်းတၵ်းလႆႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်။
ဢၼ်တင်းသဵင်ႈမိူၼ်ၵၼ်တႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼၵ်ႉၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈႁဵတ်းသင်
ၼၵ်ႉၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ တႄႇၸဵမ်ပႃႇတီႇ ၽသပလ(AFPFL) ၸုမ်းဢူးၼုၼႆႉ ဝႆႉၸႂ်ၼိူဝ်ၸိုင်ႈတႆး မိူၼ်မိူင်းယူႇ တႂ်ႈၼွပ်ႇႁၢႆး(သူင်ႇၶူဝ်းၾၢၵ်ႇၶွင်တွၼ်ႈ – Tributary State) ၸိူင်ႉၼင်ႇၵူႈပွၵ်ႈ။ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးလႆႈယူႇၵိၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူႉ၊ ႁူႉဝႃႈ ၶဝ်တၵ်းလႆႈမီးဢႃႇၼႃႇမၼ်ႈၵိုမ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉၵူၺ်း။
ၶဝ်လႆႈႁဵတ်းမႃး ၶူင်းၵၢၼ်ယူႇလီၵိၼ်လီ(Welfare Program) 8 ပီ။ ပေႃးထတ်းသၢင်တူၺ်းၸိုင် ငိုၼ်းတင်းၼမ်ၼႆႉ ၸႂ်ႉတႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈၵူၺ်း။ ပုၼ်ႈပိူဝ်ႈၸႄႈမိူင်းၶၢင် ဢမ်ႇမီးသင်၊ သၢၼ်ၶတ်းၵၼ် တင်းၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈဝႆႉ မၢၼ်ႈၼိုင်ႈပျႃး၊ တႆးၼိုင်ႈပျႃး။
မိူဝ်ႈပၢၼ် ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ယင်းမီးပိူင်ဝႃႈ မိူင်းတႆး ထုၵ်ႇပၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ မီးၵႃႈႁိုဝ်၊ မိူင်းတႆးသမ်ႉ ထုၵ်ႇလႆႈၶိုၼ်းမီးၵႃႈ ႁိုဝ် ၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။ မႃးသွၼ်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ မိူင်းတႆးယင်းၸၢင်ႈလႆႈၸႂ်ႉၸၢႆႇငိုၼ်းၵိုတ်းလိူဝ်။
မိူၼ်ၼင်ႇ – (1941-42)
ၸိုင်ႈတႆးထုၵ်ႇလႆႈ – 5,881,000 ပျႃး
ၸိုင်ႈတႆးထုၵ်ႇပၼ် – 2,382,000 ပျႃး
ၸိုင်ႈတႆးၵိုတ်း – 3,506,000 ပျႃး
ဝႆးၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉ
ၸိုင်ႈတႆးထုၵ်ႇလႆႈ – 18,103,000 ပျႃး
ၸိုင်ႈတႆးလႆႈတႄႉ – 12,500,000 ပျႃး
ငိုၼ်းၶၢတ်ႇ – 5,603,000 ပျႃး
ၸိုင်ႈတႆးတေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်
ၵူၼ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆး တေလႆႈသၢၼ်ၶတ်း တေႃႇသူႈၵႂႃႇၼႆႉ ၼွၵ်ႈသေဝႃႇတၶႂၢၵ်ႈမိူင်း – ယင်းမီးဝႃႇတလူင် 2 ပိူင်။
ဝႃႇတၸၢဝ်းၶိူဝ်းယႂ်ႇ
ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ တၵ်းလႆႈသၢၼ်ၶတ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ။ ၵူၼ်းလႄႈဝႃႇတၼႆႉ ႁဝ်းထုၵ်ႇလႆႈမေႃၸၵ်းၽႄ ပဵၼ်ဢၼ်လႂ်ဢၼ်ၼၼ်ႉ။ ၵၢၼ်သၢၼ်ၶတ်းၼႆႉ မီးၶိူင်ႈပိူင်လၵ်ႉၶၼႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ႁိုဝ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ။
ဝႃႇတၸဝ်ႈၾႃႉ
ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈၸႂ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉပူတ်းဝၢင်းဢႃႇၼႃႇသေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ။ ဝႃႇတၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉ ၸၢင်ႈၸပ်းၽႄႈၸူးၵူၼ်း ပၢၼ်လိုၼ်းလင်။ ၸိူဝ်းၼႆႉ တၵ်းလႆႈႁူႉၸၵ်းသေ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၵႂႃႇ တႄႇဢဝ်ႁၢၵ်ႈႁူဝ်မၼ်းၵႂႃႇ။ ၵၢၼ်သၢၼ်ၶတ်းၼႆႉ မီး ၶိူင်ႈပိူင်လၵ်ႉၶၼႃႇၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊ။
ႁုပ်ႈဢဝ်တီႈပွတ်းမၼ်း မီးၸိူင်ႉၼႆ
ၽွင်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းၸီႉၸမ်ႈၼႄလႆႈ လွင်ႈၸိုင်ႈတႆးတိူဝ်ႉသၢင်ႈလူႉသုမ်းမီးလၵ်းထၢၼ်တီႈယိပ်းၵမ် လွင်ႈလႆႈထုၵ်ႇပေႉပုၼ်ႈတင်းၼမ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ မီးထုၼ်ႉမျိၼ်ႉ(တွင်ႇၵျီး) ၵူၺ်း။ ၵူၼ်းၼုမ်ႇပၢၼ်မႂ်ႇ(ဢႃယု 20-40) ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ လီလႆႈလူဢၢၼ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတွင်းမၢႆႁူႉဝႆႉ – ၶႂ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းၼင်ႇၼႆ။
ၸၢႆးၶမ်းၸမ်ႈ
ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ 001 November 2017
