ၽူႈႁတ်းငၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး
ၵျူႊလၢႆႊလိူၼ်ၽူႈႁတ်းငၢၼ် ပိူဝ်ႈပူတ်းဢႅၵ်ႇၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ
ၸဝ်ႈၽွင်းႁေႃဝဵင်းမိူင်းပွၼ် ဢွၼ်ႁူဝ်တႆးဢွၵ်ႇၼမ်းၼႃႈ
ထုၵ်ႇၶႃႈယိုဝ်းတင်းဢွင်ႇသၢၼ်း ၽွင်းဝၢင်းၽႅၼ်ဢုပ်ႇဢၢၼ်းသၢင်ႈ
ပုၼ်ႈပၢင်ႈတႃႇမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ လႆႈပိုၼ်ႉပွႆႇႁေႃဝၢင်းၽႃႈ
ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသေလၢႆ ဢွင်ႇသၢၼ်းတၢႆ 19 ဝၼ်း
ၸဝ်ႈယင်းတၼ်းထိုင်ႁူင်းယႃ 20 ဝၼ်းၸီႉဝိတ်းႁႃတဵင်ႈ
ၸဝ်ႈၸင်ႇသဵင်ႈမုၼ်ၼွၼ်းၽႄး တႃႇပွင်မႄးဝၢၼ်ႈမိူင်းမႂ်ႇ
ၾင်ၸႂ်သႂ်ႇၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸိူင်ႉၵၢတ်ႈၽိတ်းၽၢတ်ႈယိူင်းမၢႆ
ပိုၼ်ႉသၢႆၸႂ်တႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ၵွပ်ႈပိူၼ်ႈလဵၼ်ႈၸိူင်းတေႃႇႁဝ်း
ယုၵ်ႉယွင်ႈငဝ်းမုၼ်ၸူဝ်ႈပၢၼ် ၽူႈႁတ်းငၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး “ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း”
ဝၼ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ်တႆး ၶွပ်ႈႁွပ်ႈ 70 ပီ
ဝၼ်းတီႈ 19/07/2017 ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ် ၶွပ်ႈႁွပ်ႈ 70 ပီ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ ၵွပ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း ၼႂ်းပၢၼ် ၼဝတ၊ မဢၽ (1988-2011) ဢမ်ႇပေႃးဝႆႉၼၵ်းလႄႈ ဢဝ်ယဵၼ် ဝႆႉႁိမ်း 20 ပီလိူဝ်။ ထိုင်မႃးပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈဢူးတဵင်းသဵင်ႇ (2012) ၼႆႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းမႃးဝႆႉၼၵ်းလႄႈ တူင်ႉတိုၼ်ႇၵၼ် ပိူဝ်ႈႁႂ်ႈၶဝ်ႈၵၼ်လႆႈ တင်း ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတင်းသင်ၶၸဝ်ႈၶဝ်။
ၽူႈႁတ်းငၢၼ်ၼႆႉ ၵႂၢမ်းပႃလိႁွင်ႉဝိရပုရိသ၊ ဢႃၸႃၼိယ၊ ပွင်ႇၵႂၢမ်းတႆးဝႃႈ- ၽူႈႁတ်းတၢႆတၢင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း တူဝ်ၵဝ်ႇ။ ၵွပ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈတၢႆတၢင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းၼႂ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇထိုဝ်ပဵၼ် ၵုၼ်းမုၼ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းသေ ယုၵ်ႉယွင်ႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇၵၼ်မႃး။ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် တႄႇႁဵတ်းဝၼ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ်မႃးမိူဝ်ႈပီ 1948 ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ဢၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၸဝ်ႈသျူၺ်ႇတႅၵ်ႈ(ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈ)လႄႈၸွမ်ၽွင်း လူင် ဢူးၼု ဢွၼ်ႁူဝ်(1948-1962)၊ ထိုင်မႃးၼႂ်းပၢၼ် ၸွမ်သိုၵ်းလူင် ၼေႇဝိၼ်းႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းမႃးဢဝ်ၼႃႈ ပိူဝ်ႈၵၢၼ်သူၼ်းတုမ် တႃႇတပ်ႉသိုၵ်းမႃးဢမ်ႇဝဵၼ်ႉဢမ်ႇလိုဝ်ႈ (1962-1987)။
ဝၼ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်းႁူမ်ႈတင်းၽွင်းလူင် 6 ၵေႃႉ ၽူႈယိပ်းလုမ်း 1 ၵေႃႉလႄႈၽူႈဢဝ်ႁူမ်ႈလူမ်ႈသုၼ်ႇတူဝ်ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ႁူမ်ႈပဵၼ် 9 ၵေႃႉ လႆႈထုၵ်ႇမိုဝ်းပိုၼ် ၾၢႆႇၵလူင်ႇဢူးၸေႃး (ၸွမ်ၽွင်းလူင်မိူင်းမၢၼ်ႈၵဝ်ႇ) ၶဝ်ႈယိုဝ်းတၢႆၶမ်ၼႂ်းလုမ်းၽွင်းၵၢၼ် မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 19/07/1947 ၽွင်းတိုၵ်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၽွင်းလူင်။ ဝၢႆးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၸင်ႇမၵ်း မၼ်ႈဢဝ် ဝၼ်းတီႈ 19 လိူၼ်ၵျႃႊလၢႆႊၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ်(ဝၼ်းဢႃႇၸႃႇၼီႇ)ၼႆသေ ယုၵ်ႉယွင်ႈမုၼ်ၵုၼ်း မႃး တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။ ၼႂ်း 9 ၵေႃႉၼၼ်ႉ ပႃးတႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းပွၼ်။
ဝၼ်းတီႈ 12/02/1947 မၢၼ်ႈတင်းတႆး ၶၢင် ၶျၢင်း လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ပိူဝ်ႈတႃႇႁူမ်ႈၵၼ် ၵေႃႇတင်ႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။ ဝၢႆးၼႆႉႁူမ်ႈၵၼ်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈသၽႃးပူၵ်းပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းသေ ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈမၢႆမီႈ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း (constitution)။ သၽႃးပူၵ်းပွင်ၸိုင်ႈမိူင်း လႆႈမၵ်းမၼ်ႈပၼ်ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း – မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 24/09/1947 ဝၢႆးၽူႈႁတ်းငၢၼ် ၶဝ်သဵင်ႈၵမ် (တၢႆ) လႆႈ 2 လိူၼ်ပၢႆ။ ထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 04/01/1948 မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ တေႃႇ 1962။
ပိုၼ်းၵႅပ်ႈၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းပွၼ် (ၽူႈႁတ်းငၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး)
ၸဝ်ႈၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 31/05/1907 ပီ (ပီၵေႃးၸႃႇ 1249၊ လိူၼ်ၸဵတ်းလွင်ႈ 5 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသုၵ်း)
တီႈၵိူတ်ႇ ၼႂ်းႁေႃဝဵင်းမိူင်းပွၼ်
ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈၶုၼ်ထီး (ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းပွၼ်) လႄႈမႁႃတေဝီၸဝ်ႈၼၢင်းၸိင်ႇဢု (ႁေႃႁွင်ႇ)၊
ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ၸဝ်ႈသႃႇထုၼ်း (ယႂ်ႇမႃးႁွင်ႉၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း)
ၵိူဝ်းယမ် ပုတ်ႉထသႃသၼႃ
ၼႃႈႁိူၼ်း ၸဝ်ႈၶိၼ်တွင်း (လုၵ်ႈသၢဝ်ၸဝ်ႈၶိၼ်ႇမွင်ႇလႄႈၸဝ်ႈၼၢင်းဢိင်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႉ)
လုၵ်ႈလၢင်း 1. ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈသုၼၼ်ႇတႃႇ၊ 2. ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇ၊ 3. ၸဝ်ႈၶႆႇၾႃႉ လႄႈ 4. ၸဝ်ႈမျိၼ်ႉၵျီႇ
ၼွၼ်းၽႄး 20/07/1947 ႁူင်းယႃလူင်ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ
ၵၢၼ်ႁဵၼ်း
လႆႈႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈဢင်ႊၵိသျ်ႉတင်းလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ တီႈၽူႈမၢႆလူင်ၾၢႆႇတႅပ်းတတ်းသိလ်(တြႃး) တီႈႁေႃမိူင်းပွၼ် မိူဝ်ႈ ဢႃယု တိုၵ်ႉလႆႈ 5 ၶူပ်ႇ (ပီ1912)။ ဢႃယု 7 ပီ လႆႈၵႂႃႇယူႇႁူင်းႁဵၼ်းလုၵ်ႈလၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်တီႈ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး (ပီ 1914) တေႃႇယဝ်ႉၸၼ်ႉ 10 ။ ၶိုၼ်းၵႂႃႇသိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်ပၺ်ၺႃပၢႆးမၢႆမီႈ တီႈဝဵင်းမိတ်ႉထိလႃႇ 6 လိူၼ်ယဝ်ႉ သိုပ်ႇၵႂႃႇၶဝ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်း ပလိၵ်ႈသပ်ႊ (Police Training School) တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇထႅင်ႈ။
ဝၢႆးယဝ်ႉႁူင်းႁဵၼ်းသပ်ႊတီႈဝဵင်းလိုဝ်ႇယဝ်ႉ လႆႈၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ပဵၼ်ၽူႈၵမ်ႉၽွင်းၾိုၵ်းၵၢၼ် တီႈဝဵင်းဝၢၼ်ႈမွၵ်ႇ (ပမေႃႇ-ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၶၢင်ယၢမ်းလဵဝ်)။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၶၢႆႉမႃးႁဵတ်းၵၢၼ်တီႈလုမ်းၶုၼ်ၽွင်းငမ်း တီႈဝဵင်းတူၼ်ႈတီး။ ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၼႆႉ သူင်ၵၢၼ်လဵၼ်ႈႁႅင်းမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉလႄႈ ၾၢႆႇပၢႆးမွၼ်းၵေႃႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလၢႆလၢႆသႅၼ်း သေ ပဵၼ်ၸဝ်ႈလၢႆးတႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼႂ်ႈတူင်ႇဝူင်းလုၵ်ႈလၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတင်းလၢႆ။ ဢၼ်ၸဝ်ႈသူင်သေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈလႄႈ ယင်းပိုတ်ႇဝႆႉ ႁွင်ႈဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈသုၼ်ႇတူဝ်ဝႆႉလူးၵွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းမိူင်းပွၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ ႁူင်းယႃ ပၢၼ်မႂ်ႇ ဢၼ်မီးၵူႇၼွၼ်းတႃႇၵူၼ်းပဵၼ် 60 လင်ၼၼ်ႉ ဝႆႉပၼ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဝဵင်းမိူင်းပွၼ်လင်ၼိုင်ႈ။
ပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ ႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်း
လႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတႅၼ်းပေႃႈၸဝ်ႈ မိူဝ်ႈ 27/06/1928 ။ ၶုၼ်ဢင်းၵိသျ်ႉၶဝ် မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူဝ်ႈ 1929 လႄႈမွပ်ႈပၼ်ဝႂ်သႃႊၼၢတ်ႉမိူဝ်ႈ 1932 ၼီႈ။ ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢင်ၵုမ်ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈၵမ်း 1 တီႈပၢင်လူင် (ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ) ဢၼ်ႁဵတ်းမိူဝ်ႈ 20-28/03/1946 ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈသေ ယင်းလႆႈလၢတ်ႈသပ်းလႅင်း လွင်ႈ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ဢၼ်ၶိုတ်းၵၢပ်ႈလႄႈလၢႆးလဵင်ႉသတ်း ဢၼ်ၶိုတ်းၸၼ်ႉ ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်။ မိူဝ်ႈတင်ႈၶွင်ႊသီႊၸဝ်ႈၾႃႉလူင် တီႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ လႆႈၶဝ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်းသေ မိူဝ်ႈၶတ်းလိူၵ်ႈၸုမ်းပွင်ၵၢၼ် ၶွင်ႊသီႊၸဝ်ႈၾႃႉလူင် 7 ၸဝ်ႈ ၼႂ်းလိူၼ် ၵျူႊလၢႆႊၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပႃး ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။
ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပၢင်ၵုမ်ပၢင်လူင်ၵမ်း 2 ဢၼ်ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၵိုၵ်းပိုၼ်း ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ တႆး ၶၢင် ၶျၢင်း တင်း မၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈၵၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ပိူဝ်ႈတႃႇၵေႃႇတင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် လူၺ်ႈၵၼ် မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 12/02/1947 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 07/02/1947 တီႈပၢင်ၵုမ်လႆႈ ၶတ်းလိူၵ်ႈၸုမ်းဢုပ်ႇဢူဝ်း 6 ၵေႃႉ မီးတင်းတႆး ၶၢင်လႄႈ ၶျၢင်း တႃႇတေ ႁပ်ႉဢုပ်ႇဢူဝ်းတင်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးၸွမ်ႁၢၼ် ဢွင်ႇသၢၼ်း တေၼမ်းႁူဝ်မႃး ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 11 ၼၼ်ႉလႂ်၊ မိူဝ်ႈၵေႃႇတင်ႈၵေႃပွင်ၵၢၼ်ၶွင်ႊသီႊမိူင်းတႆး ၼႂ်းဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး ဝၼ်းတီႈ 7 ၼၼ်ႉလႂ်၊ မိူဝ်ႈၵေႃႇတင်ႈၸုမ်းပွင်ၵၢၼ် ၵူၼ်းမိူင်း သၼ်လွႆၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 11 ၼၼ်ႉလႂ်၊ တီႈပၢင်ၵုမ်လႆႈလိူၵ်ႈဢဝ် ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၶဝ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်း ၸွမ်း တင်းသၢမ်တီႈ။
ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းပွၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈတၢင်တူဝ်မိူင်းတႆး ဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် မိူဝ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 12/02/1947 ၼၼ်ႉၸဝ်ႈၼိုင်ႈသေ ဝၢႆးပၢင်ၵုမ်ပၢင်လူင် လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် ၽွင်းလူင်ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ မိူင်းသၼ်လွႆ ၼႂ်းၶွင်ႊသီႊပွင်ၵၢၼ်ၶႃႈလူင်ယႂ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ (မျႅၼ်ႇမႃႇၼႅင်ႇငၢၼ်ႇၽုယိၼ်ႉၶၢၼ်ႇၵွင်ႇၸီႇ)။ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 15/02/1947 ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်ၽူႈတၢင်တူဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၽူႈတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်ႁဵတ်းတီႈႁေႃယွင်ႁူၺ်ႈဝဵင်းတူၼ်ႈ တီးၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈလိူၵ်ႈၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၶဝ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်းၶွင်ႊသီႊမိူင်းတႆး (ဝၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ႇမႃးပဵၼ်ၶွင်ႊသီႊမိူင်းတႆး ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ)။ မႃးၼႂ်းလိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် ၸဝ်ႈလႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်းၶွင်ႊသီႊတွင်ႈထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းသၼ်လွႆထႅင်ႈ သေ ထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 26 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် ၸဝ်ႈလႆႈႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽွင်းလူင်တီႈၵိူဝ်းၵုမ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမိူင်းသၼ်လွႆ ဢၼ် ဢမ်ႇမီးႁွင်ႈၵၢၼ်ၼႂ်းၶွင်ႊသီႊပွင်ၵၢၼ်ၶႃႈလူင်ယႂ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႊ။ လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ်ၽွင်းတႅၼ်း(ၽွင်းၽူႈဢၼ် ၵူၼ်းမိူင်း လိူၵ်ႈမႃးႁႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်တႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်း) ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းပွၼ် တႃႇၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၽႃး ပူၵ်းပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမိူဝ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 13/05/1947 ။ မိူဝ်ႈသၽႃးပူၵ်းပွင်ၸိုင်ႈမိူင်း ႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း လႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶွမ်ႊမိတီႊ ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈမၢႆမီႈ ပိူင်ငဝ်းပိုင်းမိူင်းလႄႈလႆႈၶဝ်ႈပႃးတင်းၵေႃၽႄ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လႄႈ ၵေႃၽႄၸႄႈမိူင်း ႁူမ်ႈတင်းၵေႃၽႄ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇ လူၺ်ႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉ တင်းသၢမ်တီႈထႅင်ႈ။
မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၸုမ်းၽွင်းလူင်-လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ တီႈလုမ်းၽွင်းလူင် (ဢတႂႃၼ်းဝုၼ်ႇ မျႃးယူင်း-ဝၢႆးမႃး ပဵၼ် ဝုၼ်ႇၵျီးမျႃးယူင်း) မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 19 လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊပီ 1947 ယၢမ်း 10:37 မူင်း ၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇယိုဝ်းၸွမ်း ၵၼ်တင်းၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်းသေ ပိူၼ်ႈတင်း 8 ၵေႃႉတၢႆထင်တီႈသေတႃႉ ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း လႆႈဝၢတ်ႇၸဵပ်း ႁၢဝ်ႈႁႅင်းလႄႈၵႂႃႇၼွၼ်းၽႄး တီႈႁူင်းယႃ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 20 ယၢမ်း 12:00 မူင်းတဵင်ႈဝၼ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၶၢပ်ႈတူဝ် ၸဝ်ႈ လႆႈဢဝ်ၶိုၼ်ႈမႃးလုမ်းလႃး ၶိုၼ်းတီႈမိူင်းပွၼ်မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 08/04/1948 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ တဝ်ႈလုပ်ႇၸဝ်ႈ ဝႅင်ႇပဵၼ်သွင်ပုၼ်ႈသေ ပုၼ်ႈၼိုင်ႈဢဝ်ၽဵတ်ႇၾင်ဝႆႉ တီႈၵုတ်းၸဝ်ႈၾႃႉ ဢၼ်မီးတၢင်းၸၢၼ်းဝဵင်းမိူင်းပွၼ်။ ထႅင်ႈ ပုၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢဝ်ၵႂႃႇၽဵတ်ႇၾင် ဝႆႉတီႈ ဝိမၢၼ်ႇဢႃႇၸႃႇၼီႇ(မိူဝ်ႈလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ-တူႇယႄးၵွင်းသိၸ်ႉတီႇပိမၢၼ်ႇ-ဝိမၢၼ်ႇ သိုၵ်းၽူႈႁတ်းႁၢၼ်) ၼႂ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ။
ဝၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈလႆႈထူပ်းၽေးၼၼ်ႉ လွႆမၢႆ၊ လွႆလၢၼ်ႉ၊ လွႆၵၢၼ်းမႃး လႄႈၶွၵ်ႈၶင်လူင်မိူင်းပွၼ် ၵူၼ်ႇပင်း၊ ၼွင်ၶဵဝ် ႁိမ်းဝဵင်း ၵေႃႈ ၾူၼ်ဢမ်ႇတူၵ်း ၼမ်ႉဢမ်ႇၼွင်းသေ ၶုၼ်ႇဢူၼ်လႅင်ၸၢင်းႁၢင်း၊ သိူဝ်လူင်တူဝ်ၼိုင်ႈၶၢင်းႁွင်ႉ ႁွပ်ႈဝဵင်း ၵၢင်ဝၼ်း ၵၢင်ၶိုၼ်း ဝႃႈၼႆ။
ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇတၢႆဝၼ်းလဵဝ်ၵၼ်ၵေႃႈ လႆႈထုၵ်ႇယိုဝ်းဝၼ်းလဵဝ်ၵၼ်(မိူၼ်တၢႆဝၼ်းလဵဝ်ၵၼ်)လႄႈၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ ဢဝ် ပဵၼ်ဝၼ်း 19 မိူၼ်ၵၼ်၊ ႁွင်ႉဝႃႈဝၼ်းတီႈ 19 (ဝၼ်းဢႃႇၸႃႇၼီႇ) ၼႆ သိုပ်ႇၵၼ်မႃး ၵူႈၶူပ်ႇပဵၼ်ပီလႄႈ တေသိုပ်ႇၵႂႃႇ တေႃႇၸူဝ်ႈလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ်။
တီႈထင်သဝ်းလႄႈငဝ်းလၢႆးထုင်ႉလိုမ်မိူင်းပွၼ်ၽွင်းၼၼ်ႉ
တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး 502 လွၵ်းလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း၊ ၾၢႆႇဢွၵ်ႇမီးဝဵင်းမွၵ်ႇမႆႇ မိူင်းၼၢႆး၊ ၾၢႆႇၸၢၼ်းမီး ဝဵင်ႊသီႇသႅင် ၼွင်မွၼ်၊ ၾၢႆႇတူၵ်း မီး ႁူဝ်ပူင်း၊ ၾၢႆႇႁွင်ႇမီးဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ ဝဵင်းလွႆလႅမ် ။ လင်ႁိူၼ်းမီးမွၵ်ႈ 300 ပၢႆ၊ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼႂ်းဝဵင်း 5-600။ ႁူဝ်ၵူၼ်း တင်းသဵင်ႈမွၵ်ႈ 30,000 ပၢႆ။
ၶေႃႈလူပ်းလိုၼ်း ပိုၼ်းၶုၵ်းထူပ်း တူပ်းၼင်လိၼ် ၶိၼ်ၸ်ႂၸွမ်း တႆးၼွမ်းပိူၼ်ႈႁၢမ်းမိူင်း
ပီၶရိတ်ႉသ် 1561 ၼႄႊထိူဝ်ႊလႅၼ်ႊ (ႁေႃႊလႅၼ်ႊ) တူၵ်းပဵၼ်ၶီႈၶႃႈ သပဵၼ်ႇ ဝီးလျမ်း ဢွပ်ႉၾ် ဢေႃႊရဵၼ်ႉၵျ် (William of Orange) တိုၵ်ႉဢွၼ်ႁူဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၻတ်ႉၶျ် တိုၵ်ႉဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃယူႇ။ 10/07/1584 လႆႈထုၵ်ႇၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း သပဵၼ်ႊ ၶဝ်လၵ်ႉလွမ်ၶႃႈႁႅမ်ပႅတ်ႈ။
တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်းၵလႃး 500 လၢၼ်ႉ ပၢႆပူၼ်ႉလွတ်ႈၽဝႃႉၸၢတ်ႈၶီႈၶႃႈၼၼ်ႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢိၼ်ႊၻီႊ ယိူဝ်ႊ မႁတ်ႉတမၵၼ်ႊတီႊ လႆႈၼမ်းၼႃႈၶဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းမႃး။ ၵူၺ်းၵႃႈယင်းပႆႇထိုင်ယိူင်းမၢႆ ဢၼ်ဢဵၼ်းဢၢၼ်းဝႆႉသေ မိူဝ်ႈ 30/01/1948 ၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇၵူၼ်းႁူဝ်ၶႅင် ႁုင်းႁႅင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ ယိုဝ်းတၢႆပႅတ်ႈ။
ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းပွၼ် ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းၵေႃႈ တေႃႈၼင်ႇၼၼ်။ မၢင်ၵိူဝ်းၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆး ႁူဝ်မႃႇပဵင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢဝ်ၵွၼ်း ၶေႃ ၼင်ႇၵၼ်သေ လႆႈတၢႆတၢင်မိူင်းတႆးၵႂႃႇ။ ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉႁိုင်ၼၢၼ်းမႃး70 ပီမိူင်းယဝ်ႉ။
သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းဢမ်ႇတၢႆၼႆ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ၊ သင်ဝႃႈၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းဢမ်ႇၼွၼ်းၽႄး တင်းဢွင်ႇသၢၼ်း ၶဝ် ၸိုင် ဝၢႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃ 1948 မႃးယဝ်ႉ မိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈ တေပဵၼ်ႁိုဝ် ။ ယၢမ်းလဵဝ်တေပဵၼ်ႁိုဝ်။
သင်ဝႃႈဝိၺၢၼ်ႇၶႂၼ်ငဝ်း ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းႁူႉႁၼ်ဝႃႈ-မိူင်းတႆးလႆႈထုၵ်ႇမၢၼ်ႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ပႅတ်ႉလႅၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ် ဢူမ်ဢိုၼ် မႃး (ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1958-1962) ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆၸိုင် ၸွင်ႇမၼ်းၸဝ်ႈ တေဝူၼ်ႉၼႅင်ၸႂ်သေးလၢႆ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈယုမ်ႇပိူၼ်ႈ ဢိူဝ်ႈငၢႆႈၼၼ်ႉႁိုဝ် ။ ပဵၼ်ၶေႃႈထၢမ်ဢၼ်ဢမ်ႇတၢပ်ႈတွပ်ႇယဝ်ႉႁိုဝ်။
ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းပိူၼ်ႈ လႆႈတူၵ်းလူႉတၢႆလူမ်ႉႁၢႆၵႂႃႇ (ၸိူင်ႉၼင်ႇ ဝီးလျႅမ်းၶဝ် ၵၼ်ႊတီႊ ၶဝ်) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈၵိုင်ႇတၢင်း လႆႈပိုၼ်ႉပွႆႇသၢႆၸႂ်ယူႇတႄႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမိူင်းပိူၼ်ႈ လႆႈပူတ်းပွႆႇထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းမႃးယဝ်ႉ၊ တႃႇမိူင်းတႆးႁဝ်းသမ်ႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽူႈႁတ်းငၢၼ် သိုၵ်းႁၢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းသင်ၶ လႆႈပိုၼ်ႉပႅတ်ႈၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈသၢႆၸႂ် ၼပ်ႉႁူဝ်မိုၼ်ႇႁူဝ်သႅၼ် မႃးသေ တႃႉၵေႃႈ ႁဝ်းတိုၵ်ႉပဵၼ် တွင်တူၵ်းတႂ်ႈၼၢမ်ယူႇ။
ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း – ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇ မိူင်းပွၼ်ၵေႃႈ မီးယူႇၼွၵ်ႈမိူင်း။ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈလၢၼ် မီးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းၼွၵ်ႈမိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉ-ၸဝ်ႈလႂ်တေသိုပ်ႇပုတ်ႈတိၼ်တၢင်မိုဝ်းသၢႆႈၼီႈပိုၼ်းပၼ် ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းလႆႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းတႅပ်းတတ်းၼႄလႆႈယူႇႁိုဝ်။
