31 ပီ ဝၼ်းလွတ်ႈလႅဝ်း ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ

ဝၢႆးၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်တႃႇမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ မီးၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်း ႁႅင်းၶိုၼ်ႈမႃးၵူႈမိုဝ်ႉၵူႈဝၼ်းၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မီးဢဵၼ်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆတႃႇၵွပ်ႇၵူႈဢဝ်ၶိုၼ်း မိူင်းတႆး ၵွၼ်းၶေႃ။ လႆႈမႄႇၽႄႈပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၽၼ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢွၵ်ႇၼေႃႇဢွၵ်ႇႁဵဝ်း ၼမ်မၢၵ်ႈမႃးသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်ၵၢၼ်ၵေႃႇငဝ်ႈၵဝ်ႉမၼ်းဢမ်ႇၶႅင်ႁႅင်းလႄႈႁိုဝ် ၵမ်ႊၸႃတႃတႆး ၸိုင်ပႆႇထိုင်တီႈယိူင်းဢၢၼ်း ပဝ်ႉမၢႆ။

မိူဝ်ႈမႃးထိုင် 1969 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ၶိုၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ(ၸိုင်ႈတႆး) ဢၼ်လုၵ်ႉ တီႈ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိုင်ႈတႆး SNUF ႁူမ်ႈၵၼ်တင်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈလႆႈမႃးပဵၼ် SURA  ။

1972 ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၾၢင်ႁၢင်ႈတပ်ႉသိုၵ်း မႃႇၶႅင်ႁႅင်းၼႅၼ်ႈမႃးၵေႃႈ လႆႈသၢင်ႈထၢၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ႁဵတ်းႁိူၼ်းပၵ်းဢွင်ႈ လိုဝ်ႈသဝ်းတႃႇ ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း တီႈပၢင်မႂ်ႇသုင်။  မီးၶိူင်ႈပၼ်ႇၾႆးၼမ်ႉ ဢၼ်ပေႃႈထဝ်ႈၸၢင်ႈၶမ်း ၶပ်းၶိုင်လူၺ်ႈ ၼမ်ႉမိုဝ်းမၼ်းၸဝ်ႈ။ ၽွင်းၼၼ်ႉၵေႃႈမီးတင်းဢွင်ႈတီႈ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၶၢဝ်ႇ ပွင်ႈၵႂၢမ်းပၼ်တၢင်းႁူႉ လွင်ႈၵၢၼ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃး ၵၢၼ်မိူင်း ၵၢၼ်သိုၵ်း ဝွၵ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ မိူၼ်ႁူင်းၽိမ်းဢွၼ်ႇ လင်ၼိုင်ႈဢၼ်ယူႇၼႂ်း ဝၢင်းၶူင်ႁိူၼ်း ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ၼၼ်ႉသေ ၸဝ်ႈလုင်းပူႇထီး (ၸဝ်ႇပူႇထီး) ပဵၼ်ၽူႈၶပ်းၶိုင်။

1973-1974 ၼၼ်ႉမီးမႄႈပႃႈထူၺ်းလႆႈၶဝ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸွမ်း ၽွင်းၼၼ်ႉၸဝ်ႈၸၢႆးၸိုၼ်ႈ ပဵၼ်ၽူႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း လႄႈ မီးၸၢႆးၼွင်ႉ ၸၢႆးလိူၼ် ၸၢႆးၵုင်ႇၼ ၼၢင်းထူၺ်း (မေးၼၢင်းၸရေးထီး) လႄႈၼၢင်းယိင်းၼွႆႉ (လုၵ်ႈသၢဝ် လုင်းဢေႃးၸေႇယ – ၸၢတ်ႈသႅင်းတႆး သီႇပေႃႉ) ဢၼ်မႃးၸွမ်း ၶူးသွၼ်ယိင်းၼၢင်းမျိၼ်ႉဢေး ဢိၵ်ႇတင်း ယင်းပႃးၸဝ်ႈၸၢႆးယီႈ (လႆႈၵႂႃႇၸွႆႈၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉ ၸူဝ်ႈၵမ်းယူႇ) ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်ၸရေးသၢၼ်ၶတ်း (ၸဝ်ႈပူႇထီး) ပႃႈတႂ်ႈၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ်လူလွမ်ႁွင်ႈၵၢၼ်။

လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉငဝ်ႈၵေႃႇၵဝ်ႉ ဢၼ်ၵေႃႇၵိူတ်ႇပဵၼ်တီႈမႃးၶွင်လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း တေမီး ၼႃႈလိၵ်ႈမွၵ်ႈ 4 ထိုင် 6 ၼႃႈလိၵ်ႈ။ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလၵ်းလၵ်းမၼ်းပဵၼ်ၸရေးထီးလႄႈၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈပၢႆၵမ်လၢႆၸိုဝ်ႈ။ ဢိင်ၼိူဝ်ႁူဝ်ၶေႃႈပွင်ႈၵႂၢမ်းလႄႈဝွၵ်းလိၵ်ႈဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈတႅမ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈတေၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈပၢႆၵမ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸရေးသၢၼ်ၶတ်း၊ ၽိူဝ်ႉထိူၼ်ႇ၊ ၶႂၢၼ်ဝရေႃး၊ သႅဝ်းလၼ်ႈထိူၼ်ႇ၊  လႄႈလၢႆလၢႆၸိုဝ်ႈ လၢႆလၢႆလွင်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇႁူဝ်ၶေႃႈလိူင်ႈ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉယင်းတႅမ်ႈထတ်းသၢင်ၵၢၼ်ယုမ်ႇယမ်ဢၼ်ၽိတ်းပိူင်ႈ လႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢမ်ႇၶိုတ်း ၵၢပ်ႈတၼ်းပၢၼ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶေႃႈယုမ်ႇယမ်ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်ၶေႃႈၼွင်ႇတိုတ်ႉၵၢၼ်ၶိုပ်ႈၼႃႈလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ထိုင်မႃး 1975-76 ၼႆႉၸဝ်ႈၶမ်းပွင်ႇၾႃႉ ၵေႃႉဢၼ်ယူႇငဝ်ႈၸုမ်းၼၼ်ႉ တင်းၸဝ်ႈၸၢႆးၸိုၼ်ႈ ႁူမ်ႈပႃးမႄႈပႃႈယူႇ မႄႈၶူးသႅင်ဢွင်ႇ“မႄႈသြႃႇဢွင်ႇ”(ၼႂ်းထႃႇၼ ႁူဝ်ၼႃႈၸုမ်းၼၢင်းယိင်း ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်း) လႆႈဢၼုၺၢတ်ႈပႃးၵၼ် ၵႂႃႇလဵပ်ႈ  ႁဵၼ်း ႁူင်းၽိမ်းလိၵ်ႈ ၶွင်ထႆး လႄႈႁူင်းပွႆႇသဵင်ထႆး ဢၼ်ပွႆႇသဵင်ပႃးၾၢႆႇတႆး သေႃဝေႃႊထေႃႊ တီႈၵဵင်းႁၢႆး လႄႈ ၵႂႃႇလိုဝ်ႈယင်ႉၼွၼ်းတီႈဝတ်ႉတႆးသၼ်ပႃႇၵေႃႇၵဵင်းႁၢႆး တီႈတူၼ်ၸဝ်ႈၶူးပၼ်ႇတိ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းဝတ်ႉ။

ၼႂ်းပီ 1982 လုၵ်ႉဢဝ်တီႈဢွင်ႈဢိတ်ႇဢွၵ်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်လၢႆးတီႈႁိူၼ်းၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းၼၼ်ႉသေၶၢႆႉမႃးသၢင်ႈ ႁူင်းၽိမ်း တီႈပၢင်ၵမ်ႉၵေႃႇ မွပ်ႈၼႃႈတီႈပုၼ်ႈၽွၼ်းၸဝ်ႈၸၢႆးၸိုၼ်ႈပဵၼ်ၽူႈၵုမ်းၵမ်ဢၼ်ယူႇပႃႈတႂ်ႈ ၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ် လူလွမ်။

ၼႂ်းပၢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး SURA  ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလုင်းၸရေးထီးၵေႃႈ လႆႈလူင်းၼႂ်းၵဵင်းမႆႇ ႁႃတိတ်းတေႃႇသိုဝ်ႉတူဝ်လိၵ်ႈၸိုၼ်းတႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းႁူင်းၽိမ်း ပဵၼ်ၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းသေတႃႉၵေႃႈ ဢၼ်လႆႈ မႃးယင်းတိုၵ်ႉဢေႇယူႇလႄႈပႆႇပဵင်းပေႃး ဝၢႆးၼႆႉၸင်ႇၵႂႃႇတိတ်းတေႃႇ တီႈပၢင်လူင် တီႈဝဵင်းတွင်ႈၵီႈ (ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး) ပိူဝ်ႈႁႃသိုဝ်ႉတူဝ်လိၵ်ႈၸိုၼ်းမႃးၽိူမ်ႉထႅမ်ထႅင်ႈ။

ဝၢႆးတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး SSA ဢၼ်ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇ ၸဝ်ႈၶႂၢၼ်မိူင်း ၸဝ်ႈသႅင်ၸိုၼ်ႈၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်း တပ်ႉသိုၵ်း ၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႈၽိုၼ်ႉ (ၸိုင်ႈတႆး) SURA သေၶွတ်ႇၽွတ်ႇပဵၼ်မႃး(Tailand Revolutionary  Council – TRC) တပ်ႉသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး (Tailand Revolutionary Army – TRA မိူဝ်ႈ 1984) ယဝ်ႉ ၸဝ်ႈသႅင်ၸိုၼ်ႈ လႆႈႁပ်ႉမွပ်ႈမၢႆ ပုၼ်ႈၽွၼ်း  ပဵၼ်ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်ယိပ်းၵုမ်းႁူင်းၽိမ်းပၢင်ၵမ်ႉၵေႃႇသေ ၸဝ်ႈၸၢႆးၸိုၼ်ႈ ပဵၼ်ၵႅမ်ႁွင်းၸွႆႈၵၢၼ်လူ လွမ် ႁူင်းၽိမ်းပၢင်ၵမ်ႉၵေႃႇ။

ႁူင်းၽိမ်းပၢင်ၵမ်ႉၵေႃႇၼႆႉ လိူဝ်သေဢိတ်ႇဢွၵ်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈ ပပ်ႉပိုၼ်း ပပ်ႉပၼ်တၢင်းႁူႉ ပပ်ႉႁဵၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ သိုပ်ႇဢိတ်ႇဢွၵ်ႇမႄႇၽႄႈ “ၵွၼ်းၶေႃ”ၶၢဝ်ႇငၢဝ်းဢၼ်ၶိုၼ်းတၼ်းၶၼ်ဝႆး ႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ၵႂၢမ်းၶႂၼ် ဝႃႈ “ၶေႃႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇ တႅမ်ႈၾၢၵ်ႇ တၢင်တူဝ် သဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း လႄႈပပ်ႉၸိူင်းလႅဝ်း ပိုၼ်ၽႄႈဢွၵ်ႇမႃး။

သိုပ်ႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းလိူၼ်မၢၶျ်ႉ (March) 1985 ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇၵေႃႈ ဢွၼ်ဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းႁူမ်ႈပွင်း (Shanland United Army – SUA) မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်း TRC/TRA ၼႂ်းလိူၼ် ၵျူႊလၢႆႊ (July) လႄႈၶိုၼ်းမႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ်  “ၶွင်ႊသီႊမႄးပွင် ၸိုင်ႈတႆး” (Shan State Restoration Council – SSRC) သေတင်ႈၸိုဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်း ပဵၼ် “တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းတႆး” (Mong Tai Army) တေႃႇထိုင်မႃး 1991 ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇလႆႈပိုၼ်ပၢဝ်ႇဢွၵ်ႇမႃးဝႃႈ တႄႇဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇ “ၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ” မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ဢိတ်ႇဢွၵ်ႇတႅမ်ႈပိုၼ် ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း လႄႈလွင်ႈပၼ်တၢင်းႁူႉၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၼႆသေ တင်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃး ၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈၵေႃႈ မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႄႈ ထတ်းသၢင်ၶိုၼ်းၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်း ၵေႃႈလႆႈ ၵွပ်ႈပဵၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်းဢမ်ႇလႆႈယူႇတႂ်ႈႁူမ်ႈငဝ်းၽႂ်။

ၵွႆးၵႃႈၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ထိုင်မႃး 1995 ၵေႃႈလႆႈလူမ်ႉၵူၼ်ႇပိၼ်ႈပင်းႁၢႆလၢႆၵႂႃႇ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းတႆး လႄႈ ၶွင်ႊသီႊမႄးပွင်ၸိုင်ႈတႆး ၵူမ်ႈၵွမ်းၼွမ်းၸူးမၢၼ်ႈၵႂႃႇသေ ယွမ်းပူတ်းဝၢင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇပၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇတင်းပိုၵ်း သေတႃႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ် တင်း ၸဝ်ႈသႅင်ၸိုၼ်ႈ ဢမ်ႇယွမ်းၵူမ်ႈၼွမ်းႁူဝ်ပူတ်းၵမ်ၸိုမ်းလႄႈပၢႆၵမ်လႃးလႃး ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်မူၼ်ႉၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆးသေ ၶိုၼ်းပူၵ်းတင်ႈၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်း  ၸွမ်းၼင်ႇ “ၵႂၢမ်းၶႂၼ်” ၶေႃႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇ တႅမ်ႈၾၢၵ်ႇတၢင်တူဝ် သဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း လႄႈ ဢိတ်ႇဢွၵ်ႇတႅမ်ႈပိုၼ် ၽိုၼ်လိၵ်ႈ “ၵွၼ်းၶေႃ“ Independence မႃးဢမ်ႇၵိုတ်းဢမ်ႇလိုဝ်ႈ ၵိုၵ်းၸိုဝ်ႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ (Shan Herald Agency for News – S.H.A.N) မႃးတေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ) ပဵၼ်သိုဝ်ႇဢၼ်ထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း မႃး 31 ပီတဵမ် ၼႆႉယဝ်ႉ။

ၶေႃႈမၢႆတွင်း- ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ် TRC/TRA ၼၼ်ႉႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်လႆႈမွပ်ႈမၢႆပၼ် ၸဝ်ႈသႅင်ၸိုၼ်ႈသေ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇ “ၵွၼ်းၶေႃ” ပုၼ်ႈတႃႇတိုၵ်းသူၼ်းလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ။