ဢိင်းၵလဵတ်ႈမိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 19 ၼႆႉ လႆႈတင်ႈႁေႃသႅင် (Empire) မႃးဢၼ်ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈၼႂ်းပိုၼ်း။ ၼိူဝ်ႉတီႈတၢင်းမူတ်း 13,612,000 လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း(33,700,000 ၵီႊလူဝ်ႊပၼ်ႇမူၼ်း) မွၵ်ႈ ¼ ၶွင်ၼင်လိၼ်မိူင်းတင်းသဵင်ႈ။ ႁူဝ်ၵူၼ်း 458 လၢၼ်ႉ ( 1/5 ၶွင်ႁူဝ်ၵူၼ်းတင်းသဵင်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ) ။
ၶဝ်ၼႆႉၽႅဝ်ၵႃႈလႂ်ၵေႃႈၶတ်းၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈမိူင်းလႄႈ ၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၼၼ်ႉ ။ ႁဵတ်းၵႂႃႇႁဵတ်းၶိုၼ်း ႁဝ်းၶႂ်ႈႁူႉလွင်ႈ ပိုၼ်းတႆး မိူင်းတႆး ပူႈပွၵ်ႈၼႆ လႆႈသွၵ်ႈႁႃၶိုၼ်းလိၵ်ႈၶဝ်တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉ ၸင်ႇႁူႉၼၼ်ႉမီးတင်းၼမ်။
ၼႂ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵႆႉတႅမ်ႈမၢႆၼႆႉမီးၵျဵမ်းသ်ၵျႂတ်ႉၶျ် သၵွတ်ႉ (1851-1935) ၵေႃႉၼိုင်ႈ။ မၢၼ်ႈႁွင်ႉ မၼ်းဝႃႈ သူၺ်ႇယူဝ်း (Shwe Yoe) ။ ပဵၼ်ၵေႃႉဢၼ်ၼႄႉၼမ်းၵၢၼ်လဵၼ်ႈလုၵ်ႈၼင် (Football or soccer) တီႈမိူင်းႁဝ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း။ လႆႈႁဵတ်းၶုၼ်တီႈမိူင်းတႆးၵႂႃႇလၢႆပီ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၽူႈတႅမ်ႈၶႂ်ႈႁူႉလွင်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၼ်ႇၾႃႉၼၼ်ႉ လႆႈၶူၼ်ႉႁႃတီႈမၼ်းၸဝ်ႈမၢႆဝႆႉၼႆႉၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉတွင်းလႆႈယူႇ။
ၼွၵ်ႈသေတႅမ်ႈလွင်ႈၵူၼ်းလွင်ႈပိုၼ်းၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်လႆႈဝၢတ်ႈႁၢင်ႈ၊ ၸၼ်ႁၢင်ႈ ၵူၼ်း ႁဝ်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ။မိူဝ်ႈလဵဝ်မီးဝႆႉတီႈၸၼ်ႉၸွမ် ဢီလီၼွႆးႁွင်ႇ (University of Northern Illinois) တီႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမေႇရိၵၼ်ႇ မွၵ်ႈ 60 ႁၢင်ႈပၢႆ။
ပပ်ႉတႃႇၵူၼ်းတွင်ႈတဵဝ်း ( Tourist) Guidelines June 2012 ၼၼ်ႉၼႄဝႆႉ မီး 13 ႁၢင်ႈ။လီဢွၼ်ၵၼ်တူၺ်းသေ ပေႃးထုၵ်ႇၸႂ်ၵေႃႈလီလႆႈပႃးၵၼ်ၵႂႃႇတူၺ်းတီႈၸၼ်ႉၸွမ် ဢီလီၼွႆးထႅင်ႈယူႇ။
1. မူးသိူဝ်းၵုၺ်ႈ (လႃးႁူႇၵုၺ်ႈ)
2. တႆးၶိုၼ်
3. ၶၢင်
4. ဢႅၼ်ႇ
5. ဝႃႉ
6. ဢႃးၶိုဝ်း(ၶိူဝ်းဢၶႃႇ)
7. တႆးလႅင် ( ဢမ်ႇၼုင်ႈၽႃႈတူင်ႇ ၼုင်ႈၵူၼ်တႆးဝႆႉၼႆႉပဵၼ်ဢၼ်ပႅၵ်ႇတႃ)
8. ယၢင်းသႅၵ်ႉ
9. တႆးလိုဝ်ႈ
10. တႆးလွႆ သႅၼ်ၸိုမ်း( Hsen Jum)
11. တႆးလွႆသၢမ်တဝ်ႉ
12. လႃးႁူႇၼႃး/လႃးႁူႇလမ်
13. ၽႅၼ်။
ၶမ်းၸမ်ႈ
