“ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ” ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တေႁူႉလႆႈၸိူင်ႉႁိုဝ်?

ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ” ၼႆႉႁၢႆလၢႆၵႂႃႇ 30 ပီပၢႆ တင်ႈတႄႇ  1989 တၢင်း ပီႈၼွင်ႉၵူဝ်းၵၢင်ႉ ဝႃႉ တႆးၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ်ၽိုၼ်ႉဝၢႆႇပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမၢၼ်ႈ (CPB) ၼႂ်း ပီၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၵေႃႈ မွၵ်ႇၼႃႈၵွမ်ႇမိဝ်ႉၼိတ်ႉၼႆႉသဝ်ႈမွင် ၵႂႃႇၼႂ်းပီ 1991 မိူဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သူဝ်ႇဝိယႅတ်ႉ (USSR) လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵႂႃႇ။

ၵူၺ်းၵႃႈၼႂ်းပီ 2022 ၼႆႉထွႆႈၵႂၢမ်းၼႆႉၶိုၼ်းၽုတ်းဢွၵ်ႇမႃး။ ၵဝ်ပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ ၊ မႂ်းပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉယူႇယူႇလႆႈငိၼ်းမႃးလႄႈ မီးၵူၼ်းထၢမ်မႃးဝႃႈ ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉပဵၼ်သင်? ၵူၼ်းသေၵေႃႉၵေႃႉ သေၸုမ်းၸုမ်း ပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆၼၼ်ႉ တေႁူႉလႆႈၸိူင်ႉႁိုဝ်? ၵွပ်ႈသင်ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵႄႇ ၶဝ်ၼႆႉပေႃးလႆႈငိၼ်းထွမ်ႇ ထွႆႈၵႂၢမ်းဝႃႈ ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆႉ ပႃးၵၼ်ၵူဝ်မိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈ?

တီႈတႄႉမၼ်း မိူဝ်ႈဝႃႇတ ပၢႆးဝူၼ်ႉၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉတႄႇဢွၵ်ႇမႃးမိူဝ်ႈ 1848 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼုမ်ႇတင်းၼမ်ပႃးၵၼ်လူင်လႆ မဝ်းမႃႈၸွမ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၼႆႉ။ ထိုင်တီႈ ဢွၵ်ႇမႃး ၵႂၢမ်းၵိုၵ်းပၢၼ်ဢၼ်ဝႃႈ –

“ဢႃႇယု 20 သေလႄႈဢမ်ႇပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းဢမ်ႇမီးႁူဝ်ၸႂ်။ ဢႃႇယု 30 သေလႄႈယင်းတိုၵ်ႉပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းဢမ်ႇမီးဢွၵ်းဢေႃ”

(If you’re not a communist at the age of 20, you don’t have a heart.

If you’re still a communist at the age of 30, you don’t have a brain)

ပၢၼ်ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၼၼ်ႉပဵၼ်ပၢၼ်ဢၼ်ၸဝ်ႈတိုၼ်းလၢင်းၶဝ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်း။ ၶဝ်မီး ငိုၼ်းတိုၼ်းတႃႇသိုဝ်ႉတီႈ လိၼ်တင်ႈႁူင်းငၢၼ်း (ယူင်ႇၸၢၵ်ႈ) ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶူဝ်းၵုၼ်ႇ သေၶၢႆဢွၵ်ႇၼႂ်းမိူင်းၼွၵ်ႈမိူင်း၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶဝ်ယိင်ႈၶႅၼ်းမၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်။ ၸိူဝ်းတုၵ်ႉၶ ၼႆႉပဵၼ်ၵူၼ်းႁႅင်းၵၢၼ်ၼပ်ႉမိုၼ်ႇၼပ်ႉသႅၼ်ဢမ်ႇမီးတိုၼ်းလၢင်းသင်ၼွၵ်ႈ သေႁႅင်းတူဝ်ၵဝ်ႇ၊ လႆႈၵႂႃႇႁပ်ႉၸၢင်ႈ ၵိၼ်ၸၢင်ႈ ၸဝ်ႈတိုၼ်းလၢင်းလူင်ၶဝ်သေႁႃၸဝ်ႉၵိၼ်ၶမ်ႈ ႁႃၶမ်ႈ ၵိၼ်ၸဝ်ႉ။ ၽႂ်မီးႁူဝ်ၸႂ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၵေႃႈ ႁူႉတၵ်းဢီးလူ ၶႂ်ႈၸွႆႈၶႂ်ႈထႅမ်ႁႂ်ႈၶဝ်ပူၼ်ႉၸၢတ်ႈ တုၵ်ႉၶ။

ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉဂျိူဝ်ႇမၼ်ႇ 2 ၵေႃႉ ၶႃးလ်မၢၵ်ႉ (Karl Marx, 1818-1883) လႄႈ  ၾရီးတရိၵ်ႉ ဢႅင်းၵိူဝ်းလ် (Friedrich Engels) ၸင်ႇလႆႈႁူမ်ႈတႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃး ၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ (Communist Manifesto) မိူဝ်ႈ 1848 သေပဵၼ် တီႈလိုဝ်းလင်ၸွတ်ႇတူဝ်ႈယွမ်းႁပ်ႉၵၼ်ၼႂ်း လၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆမိူင်း။

(Communist) ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉလုၵ်ႉတီႈ ထွႆႈၵႂၢမ်း လႅတ်ႇတိၼ်ႇ (Latin) communis ၼၼ်ႉပဵၼ်မႃး။ ပွင်ႇဝႃႈ မီးသင်ၵေႃႈ မႅင်ႇၵၼ် (share) ႁူမ်ႈၵၼ် (common)။ ၵွပ်ႈၼၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈပဵၼ် ၽူႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၶူဝ်းၶွင်တင်းသဵင်ႈတေဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈၶွင်ပဵၼ်သုၼ်ႇတူဝ်။ ၶူဝ်းၶွင်တင်းသဵင်ႈႁူမ်ႈ ၵၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင်။

ထိုင်မႃး 1917  လႄႇၼိၼ်ႇ ၽူႈၵေႃႉယုမ်ႇယမ်ဝႃႇတၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆႉၸင်ႇ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉလွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၼႂ်းရတ်းသျှိူဝ်း သေတိုင်ႈၶိုၼ်ႈမႃး မိူင်းၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢၼ်တင်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ USSR မိူၼ်တီႈလၢတ်ႈမႃး။ ဝၢႆးၼႆႉ 1947 မဝ်ႇၸိုဝ်ႇတုင်း ၵေႃႇတင်ႈၸိုင်ႈမိူင်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉထႅင်ႈ။ ဝႅတ်ႉၼမ်းဢၼ် ပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွင်ႇပေႉၼိူဝ်မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇ ၶဝ်ဢၼ်ပဵၼ်ၾရင်ႇသဵတ်ႇ ဢမေႇရိၵၼ်ႇၵႂႃႇၼႆၵေႃႈ ယိင်ႈၶႅၼ်းႁိူင်းၶိုၼ်ႈ ။ ပႃးၵၼ်ဝူၼ်ႉဝႃႈဢမ်ႇႁိုင် ဢမ်ႇၼၢၼ်းတင်းလုမ်ႈၾႃႉတေပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၵႂႃႇ မူတ်း။

ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ ယင်းယၢမ်ႈမီးမႃးသွင်ပွၵ်ႈမိူဝ်ႈတႆးႁဝ်းတင်ႈပႃႇတီႈဢၼ်ယိပ်း တိုဝ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ။

1956    – ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း

1975                – ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး

တင်ႈသွင်ပွၵ်ႈၼႆႉဢမ်ႇဢွင်ႇ။ ယွၼ်ႉဝႃႈမိူင်းၶႄႇဝႃႈ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းလဵဝ် ဢမ်ႇလီမီးပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉလိူဝ်သေၸုမ်းလဵဝ်။

ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ ယင်းမီး 5ၸိုင်ႈမိူင်း ဢၼ်တိုဝ်းၵမ်ဝႃႇတလွၵ်းပိူင်ၼႆႉ ယူႇ။ ၶႄႇလၢဝ်း ဝႅတ်ႉၼမ်း ၵဝ်းလီၼိူဝ် (North Korea) လႄႈ ၶိဝ်းပႃး (Cuba)။ ယွၼ်ႉၵိုတ်း 5 မိူင်းၵူၺ်းလႄႈ ယႃႇၽူမ်ႈၵိုတ်ႉဝႃႈ မၼ်းတေဝွတ်ႈဝၢႆးၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵူၼ်းၸိူဝ်းမီးၵေႃႈမီးၶိုၼ်ႈတိၵ်းတိၵ်း၊ ၸိူဝ်းၽၢၼ်ၵေႃႈ ၽၢၼ်လူင်းတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆႉ ယင်းတိုၵ်ႉပဵၼ်တီႈသူင်ၵၼ်ၼႂ်းလၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆမိူင်း ။

ယွၼ်ႉၼၼ် လီမႃးတူၺ်းဝႃႈ ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၶဝ်ယုမ်ႇယမ်သင် ၼွၵ်ႈသေဢၼ်လၢတ်ႈမႃးတီႈၼိူဝ်။

1.         ပေႃးပဵၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉတေလႆႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ လုမ်ႈၾႃႉႁဝ်းဢမ်ႇၵတ်း ယဵၼ်ယွၼ်ႉၸဝ်ႈတိုၼ်းလၢင်းလူင်ၶဝ် ႁုပ်ႈငမ်းဝႆႉၶိူင်ႈမိုဝ်းထုၵ်ႈဢွၵ်ႇၵုၼ်ႇ (means of production) တင်းသဵင်ႈၼႂ်းမိုဝ်းၶဝ်။ ၶဝ်လႆႈၸၢမ်ႇ ၵူၼ်းလုမ်ႈၾႃႉလႆႈၶၢမ်ႇ။ လွင်ႈဢမ်ႇပဵၼ်ထမ်း (လွင်ႈဢမ်ႇတြႃး) တင်းသဵင်ႈ ၼႆႉလုၵ်ႉတီႈၼႆႈမႃး။ တႃႇလုမ်ႈၾႃႉၵတ်းယဵၼ်ၼႆႉ လူဝ်ႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ႁူမ်ႈၵၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင်။ တေဢမ်ႇလႆႈပဵၼ်ၶွင်သုၼ်ႇတူဝ်။ လူဝ်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉပႅတ်ႈ ၸဝ်ႈတိုၼ်းလၢင်းၶဝ်။ (မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼႆႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈ မႃးဝႃႈ ဢမ်ႇၽဵဝ်းမူၺ်ႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸဝ်ႈတိုၼ်းလၢင်းတင်းသဵင်ႈတေလႆႈယူႇ ၼႂ်းၶွပ်ႇတူင်ႇဢၼ် ပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၵုမ်းၵမ်ဝႆႉ)

2. ၼႂ်းလေႃးၵလူင်မီးရုပ်ႈ (matter)တင်းၼၢမ်ႇ (spirit) ဝႆႉၼႆႉ ရုပ်ႈပဵၼ်ငဝ်ႈ ၼၢမ်ႇပဵၼ်ပၢႆ။  ယွၼ်ႉရုပ်ႈၸင်ႇပဵၼ်ၼၢမ်ႇမႃး။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈယွၼ်ႉၼၢမ်ႇသေ  ပဵၼ်ရုပ်ႈမႃး။ ၵွပ်ႈၼၼ်လေႃးၵလူင်ၼႆႉဢမ်ႇမီးၽူႈၵေႃႇသၢင်ႈလူၵ်ႈ (creator)။ သႃႇသၼႃႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈၵူၼ်းဢမ်ႇႁူႉၶဝ်ယုမ်ႇၽိတ်း ယုမ်ႇၵႂင်ၵူၺ်း။ ၸင်ႇဝႃႈပေႃးပဵၼ် ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆၸိုင်တိုၼ်းဢမ်ႇမီးသႃႇ သၼႃႇတႃႇမၼ်း။

3.         တႃႇတေလုၵ်ႉတီႈပၢၼ်ၸဝ်ႈတိုၼ်းလၢင်းလူင်ၶဝ်ၵႂႃႇၸူးပၢၼ်ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ ၼႆႉတေလႆႈၵႂႃႇလၢႆၶၼ်ႈတွၼ်ႈ။ ၶၼ်ႈတွၼ်ႈၸိူဝ်ႈၼႆႉယူႇတီႈ ပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇ ၼိတ်းတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းသေယိပ်းၵမ်ဢႃႇၼႃႇဝႆႉမၼ်းၸင်ႇတေၽဵဝ်လႆႈ။

ၼႂ်းၶၼ်ႈတွၼ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတေမီးၵူၼ်းမီးၵူၼ်းၽၢၼ် ၵူၼ်းထၢၼ်ႈၵၢင်။ မိူဝ်ႈၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပႆႇပဵၼ်ၵူၼ်းထၢၼ်ႈပၢၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ် ၼၼ်ႉတေလႆႈဢဝ်လွၵ်း လၢႆးတီႈမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ ဢဝ်ၶဝ်ႁူမ်ႈၵၼ်။ ၶၼ်ႈတွၼ်ႈၼႆႉ ယူႇတီႈ ပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ တၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းသေ ၵုမ်းၵမ်ဝႆႉလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ “တီႇမူဝ်ႇၶေရႇသီႇၵူၼ်းမိူင်း” (People’s Democracy)။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ  တေလႆႈႁၼ်လၢဝ်း ၵဝ်းလီၼိူဝ် ဝႅတ်ႉၼမ်းၶဝ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈမိူင်းၶဝ်ဝႃႈ တီႇမူဝ်ႇၶေရႇသီႇႁိုဝ်ႉ၊ တီႇမူဝ်ႇၶေရႇသီႇ ၵူၼ်းမိူင်းႁိုဝ်ႉၼႆယူႇ။

ပေႃးတေမႃးႁုပ်ႈတူၺ်းၵေႃႈ ၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆၼၼ်ႉ ယုမ်ႇယမ် 3 ၶေႃႈ။

1.         ၶိူင်ႈမိုဝ်းထုၵ်ႈဢွၵ်ႇၵုၼ်ႇတင်းသဵင်ႈ တေဢမ်ႇလႆႈပဵၼ်ၶွင်သုၼ်ႇတူဝ်။ တေလႆႈပဵၼ်ၶွင်ၵူၼ်းတင်းၼမ်။

2.         ဢမ်ႇမီးသႃႇသၼႃႇတီႈၵိူဝ်းလီၼွၵ်ႈသေပၢႆးဝူၼ်ႉရုပ်ႈပဵၼ်ငဝ်ႈ (materialism)

3.         ပႃႇတီႇၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉဢွၼ်ႁူဝ်ၸင်ႇၶိုင်တီႈယွတ်ႈႁွတ်ႈတီႈပၢႆလႆႈ။

ယွၼ်ႉၼၼ်ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၼႆႉမီးၽူႈလႂ်ၸုမ်းလႂ် ယုမ်ႇယမ်ၼင်ႇၼႆၸင်ႇ ႁွင်ႉၵွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉလႆႈလႄႈ၊ ယႃႇၵိုင်ႉၵၢင်ႉထၢင်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ ႁိုဝ် ပိူၼ်ႈပဵၼ်ၵွမ်ႇ မိဝ်ႇၼိတ်ႉလႃးလႃး။ ဢဝ်မႆႉထတ်း 3 ၶေႃႈၼႆႉတႅၵ်ႈတူၺ်းၵွၼ်ႇ၊ၶႂ်ႈၼႄႉၼမ်းၼင်ႇၼႆ။