Thursday, March 28, 2024

ၵျူႊလၢႆႊသဝ်ႈဝဝ်းမွင် ၵၢဝ်ႇၶႆႈၶိုၼ်းပိုၼ်းလႆႈထတ်းထွင်

Must read

ပိုၼ်းသဝ်ႈဝဝ်းမွင် ၸူၵ်းၶႆႈၶိုၼ်းထွင်

ၵျူႊလၢႆႊပိုၼ်းသဝ်ႈဝဝ်းမွင် ၸူၵ်းၶႆႈၶိုၼ်းထွင် သေလၢႆၽူႈၼမ်းတႆးလၢႆၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းမီးၼမ်ႉၵတ်ႉဢွၼ်ႁူဝ် ႁူမ်ႈတင်း ၼမ်ႉၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလႅၼ်ႇၽၢႆ ပဵၼ်တီႈလီလဵပ်ႈႁဵၼ်းမၵ်းမၢႆတွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းၼုမ်ႇႈသႅၼ်ႁုၼ်းပၢႆ ဢၼ်တိုၵ်ႉၵၢဝ်ႉယၢင်ႈ ၸွမ်းမႃးပႃႈလင် မိူဝ်ႈဝၼ်းဢွၼ်ပဵၼ်သင် လူၺ်ႈပုၼ်ႈၽွၼ်းၽႂ်ပၼ် ၸိုင်ထုၵ်ႇလႆႈသိုပ်ႇယိပ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်း ဢဵၼ်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် ပဵၼ်ၵၢၼ်ၽႂ်။

- Subscription -
ၸဝ်ႈၸၢင်ႉယွင်ႁူၺ်ႈ

ၸိူဝ်းၶဝ်ၸဝ်ႈလႆႈလပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်း တမ်းၽႃႈၽွၼ်းလီသူၼ်ႇတူဝ်သေလႆႈလူႇတၢၼ်းၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈသၢႆၸႂ် ယိင်ႈယႂ်ႇ ၶိုၵ်ႉတွၼ်းၼႂ်းလုၵ်ႈလိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊၼႆႉ ဢၼ်ယိုၼ်းၶိုတ်းတွင်းလႆႈၸိူင်ႉၼင်ႇ –

1. ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း (ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်) ဢၼ်ထုၵ်ႇၸုမ်းၵူၼ်းႁၢႆႉ လၵ်ႉလွမ်ၶဝ်ႈယိုဝ်းၼႂ်းၽွင်းဢုပ်ႇဢူဝ်း တင်း ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်းၶဝ် 8 ၵေႃႉ တီႈၼႂ်းႁွင်ႈပၢင်ၵုမ်သၽႃးပႃႊလီႊမၼ်ႊ  တီႈဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈ ၵဵဝ်ႇလွင်ႈပိူင်ငဝ်ႈ ပိုင်းမိူင်းလႄႈၵၢၼ်ၸႅၵ်ႇၽႄဝႅင်ႇဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၼႃႈတီႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇထိုင်တီႈသဵင်ႈၸႂ်ၵမ်းလဵဝ်မိူၼ်ၼင်ႇၸိူဝ်းဢွင်ႇသၢၼ်းၶဝ် 8 ၵေႃႉ ၼၼ်ႉလႄႈတၼ်းလႆႈဢဝ်ၵႂႃႇ ၶဝ်ႈယူတ်းယႃ တူဝ် တီႈႁူင်းယႃၼႂ်းတႃႈၵုင်ႈ ထိုင်မႃးထႅင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈ ၸင်ႇလႆႈႁူမ်ႇပူၼွၼ်းၽႄးပိုၼ်ႉပွႆႇသၢႆၸႂ် လပ်းၼွၼ်းလိုဝ်ႈၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 20 ၵျူလၢႆႊ 1947 ။

2. ၸဝ်ႈလုင်းၶုၼ်မႁႃႇ (ၶူးမေႃလိၵ်ႈ/ဢမၢတ်ႈၶျူၵ်ႉ လႄႈ ႁူဝ်ပဝ်ႈၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်း SSIA တီႈမိူင်းယွင်း 1961) လႆႈလူႉသဵင်ႈမုၼ်ၵႂႃႇတီႈႁူင်းယႃၵဵင်းမႂ်ႇ မိူဝ်ႈလိူၼ်ၵျုၼ်ႊ 23 ဝၼ်း 1990 ။

3. ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း သဵင်ႈၵမ်ႊသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 1991 လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊ 11 ဝၼ်း တီႈႁူင်းႁေႃသိလ် ႁိမ်းဝတ်ႉ ဝဵင်းဢိၼ်း ၾၢႆႇတၢင်းတူၵ်းဝၢၼ်ႈတိၼ်ထၢတ်ႈ(ဝၢၼ်ႈလၵ်းတႅင်ႇ) ဢိူင်ႇပဵင်းလူင် ၵိင်ႇၸႄႈဝဵင်းမိူင်းႁႅင် ၸႄႈတွၼ်ႈ ၵဵင်းမႂ်ႇ။

4. ၸဝ်ႈၸၢင်ႉ ယွင်ႁူၺ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉတီႈ 2 ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႇ(ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ယွင်ႁူၺ်ႈ) ၵေႃႉယၢမ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ်ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး SSPP (1963-1975) လႆႈလပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်းၵႂႃႇတီႈဝဵင်းဝႅၼ်ႊၶူႊဝိူဝ်ႊ မိူင်းၶႅၼ်ႊ ၼႃႊၻႃႊ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 24 လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊ 2004 ။

5. ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇ ၵေႃႉယၢမ်ႈပဵၼ်ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉငဝ်ႈသိုၵ်းပွတ်းၸၢၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (1982-1984) လႄႈ ၵႅမ်ႁူဝ် ပဝ်ႈၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ TRC/TRA (1984-1985) လႆႈလပ်းတႃလိုမ်းမိူင်း ၵႂႃႇတီႈဝၢၼ်ႈၶႃးႁၢၼ် ၸႄႈဝဵင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ် မိူဝ်ႈ 2004 လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊ 30 ဝၼ်း ။

လွင်ႈလႆႈၶုၵ်းၶူၼ်ႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းမၵ်းမၢႆၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ပိုၼ်ႉႁူႉတၢင်းႁၼ် လႄႈပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶေႃႈပိုတ်ႇပၢၵ်ႈလွင်ႈ ၼႄတၢင်းၶဝ်ၸဝ်ႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် တူဝ်တၢႆၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆၼၼ်ႉတင်းၼမ်။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်ၸဝ်ႈယၢမ်ႈဝူၼ်ႉ လၢတ်ႈႁဵတ်းမႃးတႃႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈမီးသင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်တွၼ်ႈလီလွင်ႈလီတၢင်းလီၵၢၼ်လီၶဝ်ၸဝ်ႈမီးသင်မႃးလၢႆလၢႆၼၼ်ႉ ပေႃးမေႃလဵပ်ႈႁဵၼ်းမၵ်းမၢႆဢဝ်ၵေႃႈ ပွင်ႇဝႃႈႁဝ်းႁူႉၸၵ်း ဝႆႉၼၵ်းပၵ်းၸႂ်လိူမ်ႈသႂ်ၼိူဝ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်။ ႁဝ်းမေႃယူၵ်ႉ ယွင်ႈၼပ်ႉယမ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်။ ႁဝ်းၶဝ်ႈၸႂ်ယွမ်းႁပ်ႉတီႈပွင်ႇ “ၸဝ်ႈဢမ်ႇယွင်ႈၶွင်ဢမ်ႇၵႃႈ”။

ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း

ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တူဝ်တၢႆၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆၶဝ်ၸဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးၶုၵ်းၶူၼ်ႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶေႃႈပွင်ၵႂၢမ်းၶေႃႈသင်ႇလၢတ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈၸိုင် – မၵ်းမၢႆလႆႈတူၼ်ႈၸႂ်ပၢႆးဝူၼ်ႉၶဝ်ၸဝ်ႈဢၼ်ၼၵ်းလိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉၶမ်ႇ – တွင်းမၢႆၾၢင်ႉၵႅမ်းယိပ်းမၼ်ႈ ႁူႉၸၵ်းလွင်ႈလီတိုဝ်း ၵမ် လွင်ႈလီငိူင်ႉဝႄႈ။ ၶေႃႈပူင်ၵႂၢမ်းၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ဢၼ်ဝွၵ်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ပွႆႇသဵင်မိူဝ်ႈၵၢင်ပီ 1947 (ၼႃႈမၼ်း ၸဝ်ႈတေထုၵ်ႇၵူၼ်းႁၢႆႉလၵ်ႉလွမ်ယိုဝ်းမွၵ်ႈလိူၼ်ပၢႆ) ၼၼ်ႉ လၢမ်းလႆႈယိူင်းဢၢၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်း ၸိုင်ႈတႆး ႁႂ်ႈလႆႈပူတ်းပွႆႇလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃလႆႈလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ။

ၶေႃႈသင်ႇလၢတ်ႈၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း မိူဝ်ႈ 1990 ဢၼ်ဝႃႈ – “တွၼ်ႈတႃႇပူတ်းပွႆႇၸိုင်ႈတႆးပူၼ်ႉၸၢတ်ႈၶႃႈၼၼ်ႉ ႁဝ်း ထုၵ်ႇလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈပူတ်းပွႆႇမိူင်းးႁူမ်ႈတုမ်ပတ်းပိုၼ်ႉဢွၼ်တၢင်း” ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ မိူၼ်တင်းမၼ်းၸဝ်ႈယင်ႇႁူႉမုင်ႈႁၼ် ငဝ်းလၢႆးဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉဝႆႉထႃႈ။

ၸဝ်ႈၸၢင်ႉယွင်ႁူၺ်ႈ – လူႉသဵင်ႈၵႂႃႇ 18 ပီယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၸီႉၸမ်ႈပၢၵ်ႈလွင်ႈၼႄတၢင်း ပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးႁၼ်ၸၼ်ႉသုင် ၶူပ်းငၢမ်ႇငဝ်းလၢႆးမုၵ်ႉၾုင်ၵူၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ ႁႂ်ႈမေႃၶႅင်ႇတႃႉတေႃႇသူႈ မႅၼ်ႈတင်းလွၵ်းလၢႆးၼွၵ်ႈမိူင်းယိပ်းတိုဝ်း လၢႆးၼဵၵ်းတဵၵ်းတိူဝ်ႉၼဵၼ်ၶိုဝ်းယမ် “ယိပ်းၵမ်ႁူမ်ႈယိူင်းမၢႆ ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်လၢၵ်ႇလၢႆၽွမ်ႉၽဵင်ႇ”။

“လွင်ႈႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈတၵ်းလႆႈလၢတ်ႈလႆႈၼႄလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ)ဝႃႈ- ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇလီ ဢမ်ႇလၵ်း ႁုၵ်းႁၢႆႉသုတ်းပၵ်းၼၼ်ႉၵွႆး။ ႁဝ်းတၵ်းလႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉယုမ်ႇယမ်မၼ်ႈၸႂ်ဝႃႈ ႁဝ်းၸၢင်ႈဢွၼ် ၼႄတၢင်းလိူၵ်ႈဢၼ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ သၢင်ႇထုၵ်ႇလီ ႁဝ်းလႆႈလွင်ႈ ႁဝ်းမေႃႁဵတ်း ႁဝ်းပဵၼ်ၵေႃႉႁဵတ်း (ထုၵ်ႇၸႂ်မီ လီၸႂ်ၽိုင်ႈ – ၽႃႇၵၢင်ဝၢင်းၶိုင်ႈ) ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈႁဵတ်းၵူၼ်းတူၺ်းပွႆး ယူႇႁိမ်းႁၢၼ်ႉၶဵင်ႇသေၵွႆးမေႃပွင်ႉၼႄးသၢပ်ႇၸႅင်ႈ ႁွင်ႉသႅၼ်ႇ ၵူၺ်းမေႃပၼ်ႁႅင်းႁုၼ်ႉမေႃး/ယွင်ႈယေႃး”။

လုင်းၶုၼ်မႁႃႇၼႆႉ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးၽႃႈဝၢင်းဢမ်းၼၢၸ်ႈပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး 1959 ယဝ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈ သူၼ်းတုမ် ၸဝ်ႈပိုၼ်းတႆးတင်းၸဝ်ႈသိူဝ်လဵၼ်းၶဝ် ၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ် ၾၢႆႇ ပွင်ၶၢဝ်ႇ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတႂ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆးဝဵင်းတူၼ်ႈတီးလႄႈပဵၼ်တင်းၽူႈထတ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၶၢဝ်ႇ “လႅင်းပိူင်းမိူင်းတႆး” ရှမ်းပြည်ရောင်ခြည် “လိၵ်ႈၽိုၼ်ပၢၼ်မႂ်ႇမိူင်းတႆး” ခေတ်သစ်ရှမ်းပြည် သေပူၵ်းတိုၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး  ၵေႃႇတင်ႈ မုၵ်ႉၸုမ်းလိၵ်ႈလၢႆး မၵ်းမၼ်ႈႁဵတ်းပွႆးၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆးလႄႈဝၼ်းပီမႂ်ႇတႆးမႃးၵူႈပီ။ ႁူမ်ႈပူၵ်းတင်ႈဝတ်ႉတႆး ႁူင်းၽိမ်း ၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇလိၵ်ႈ “ဝူင်းဝၼ်း” တူၼ်ႈတီး။

ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း

1976 ဢွၼ်ဢဝ်လုၵ်ႈမေးၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ၼႂ်း SUA ၸုမ်းၶုၼ်သႃႇ ပဵၼ်ၽူႈပွင်ၵၢၼ် တႄႇတင်ႈဝတ်ႉလႄႈ ၸေးၻီး ထၢတ်ႈၵႃၶမ်း တီႈႁိၼ်တႅၵ်ႇ။ ဢွၼ်ႁူဝ်ပူၵ်းတင်ႈႁူင်းၽိမ်းတီႈႁိၼ်တႅၵ်ႇ ၽိမ်းဢိတ်ႇဢွၵ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈတင်းၼမ် (ပိုၼ်ႉႁူႉပတေႇသႃႇ၊ ႁႅင်းမႂ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ)။ ဢွၼ်ႁူဝ်တင်ႈၸုမ်းပွင်ၵၢၼ် “ထၢတ်ႈၸေးၻီးၸဝ်ႈၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး” ၵိုၵ်း ပိုၼ်းဝႆႉတီႈဝၢၼ်ႈမႂ်ႇမွၵ်ႇၸၢမ် (ဢိူင်ႇတႃႈတွၼ်း ၸႄႈဝဵင်းၵဵင်းမႂ်ႇ) ဢွၼ်ႁူဝ်ႁဵတ်းပွႆးယူၵ်ႉယွင်ႈၸဝ်ႈၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး မႃးၵူႈပီ။

ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇၼႆႉၵေႃႈ မေႃသွၼ်သင်ႇပွၼ်ႈၵႂၢမ်း ၾုၵ်ႇၾင်လုၵ်ႈလီလၢင်းၵႃႈ ထိုင်တီႈပဵၼ်ၶၢဝ်ႇသႃႈႁူင်လိုဝ်း ၵူၼ်းၼုမ်ႇၼၢင်းယိင်းၵေႃႉၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ဢမ်ႇမေႃမႅၼ်ႁႅၼ်ႇသမ်ႇၶိုၵ်ႉ ယင်းပူၵ်းပွင်ပၼ်ၵူၼ်ၼုမ်ႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်တုမ်ႇမွၵ်ႇ ယွတ်ႈလီႇ ပိုတ်ႇၵီႈမီးပိုၼ်ႉႁူႉ တႃႇၵုမ်ၵေႃႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉငိူၼ်ႈၶိူဝ်း သိုပ်ႇပုတ်ႈၼႃႈတႅၼ်းတီႈ ၵူၼ်းၶၢဝ်ႉ ၵူၼ်းၵႄႇ။ ဢွၼ်တႄႇတင်ႈပၼ်ပၢႆးပၺ်ၺႃမႃး။

တင်ႈတႄႇ1948 ဝၢႆးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵွၼ်းၶေႃမႃး  မိူင်းမၢၼ်ႈတတ်းမၵ်းဢဝ်လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊဝၼ်းတီႈ 19 ပဵၼ်ဝၼ်း ၽူႈႁတ်းငၢၼ်သေ ႁဵတ်းပၢင်ၶုၵ်းထူပ်းယွင်ႈယေႃး ၼပ်ႉယမ်(ဢဝ်တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈပူၵ်းၽႅၼ်ယွၼ်ႇလူင်းၶိုင်ႈသဝ်) ၵူႈပီပီ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်း ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း မၢၼ်းပႃႉၶႅင်ႇ(ၽူႈၼမ်းယၢင်း) ႁူမ်ႈတင်းမူတ်ႈ 9 ၵေႃႉ လႆႈထုၵ်ႇၸုမ်းၵူၼ်းႁၢႆႉယိုဝ်းတၢႆၽွင်းတိုၵ်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်သၽႃး မိူဝ်ႈ 19/07/1947 ယၢမ်း  10.30 မူင်း။ ၵွႆးၵႃႈ ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ဢမ်ႇထိုင်တီႈသဵင်ႈၸႂ်ၼွၼ်းၽႄးၵမ်းလဵဝ်သေတၼ်းလႆႈၶဝ်ယူတ်းယႃတူဝ်ၶိုၼ်းၼိုင်ႈ။ ထိုင်မႃး ဝၼ်းတီႈ 20/07/1947 ၶၢဝ်းယၢမ်း12.00 မူင်း ၸင်ႇလႆႈႁူမ်ႇပူၼွၼ်းၽႄးလပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်း။

မိူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ပႆႇသဵင်ႈၸႂ်တိုၵ်ႉႁူတူဝ်ယူႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၼွင်ႈၵႅမ်တူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇယွၼ်းႁူပ်ႉထူပ်းလုမ်းလႃးၵေႃႈ မေႃယႃ ၻွၵ်ႉတိူဝ်ႊပႃႉတၢၼ်း (ပေႃႈၶွင်ၶိၼ်မေႇတၢၼ်း မေးၵေႃႉတီႈ 2 ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း) ဢမ်ႇပၼ်ၶဝ်ႈတူၺ်း လုမ်းလႃးလႄႈ ၽူႈၼမ်းၵဝ်ႇၸိုင်ႈတႆးၵမ်ႈၽွင်ႈယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ “မၢင်ၽဝ်ႇပႃးလူၺ်ႈၼမ်ႉမိုဝ်းမေႃယႃမၢၼ်ႈၶဝ် ဢမ်ႇသိုဝ်ႈသႂ်လႄႈ ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းၸင်ႇလႆႈသဵင်ႈမုၼ်ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ။

ၽွင်းပီ 1968 – 69 ၽူႈၼမ်းတႆးဝဵင်းမိူင်းယႆၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢမ်ႇပူၵ်းတုင်းၶိုၼ်ႈသဝ်ၼႄၾၢင်ႁၢင်ႈသဝ်ႈမွင်ၼပ်ႉယမ် ၽူႈႁတ်းငၢၼ် ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 19 သေ သမ်ႉပူၵ်းတုင်းၶိုင်ႈသဝ်ဝၼ်းတီႈ 20 လႄႈထုၵ်ႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈမၢၼ်ႈၶဝ် ထိူတ်းထႃႉလႃႇ ႁၢမ်ႈ။

မိူဝ်ႈပီၶရိသ်ႉ1561 ၼႄးတိူဝ်ႊလႅၼ်ႊ(မိူင်းႁေႃႊလႅၼ်ႊ) တူၵ်းပဵၼ်ၶီႈၶႃႈသပဵၼ်ႊ။ ၽူႈၼမ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝီႊလ်လျႅမ်ႊ ဢွပ်ၾ်း ဢေႃႊရဵၼ်ႊၵျ် (William of Orange) တိုၵ်ႉဢွၼ်ႁူဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၻတ်ႉၶျ် တိုၵ်ႉဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ 10/07/1584 လႆႈထုၵ်ႇၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းသပဵၼ်ႊ လၵ်ႉလွမ်ၶႃႈႁႅမ်ပႅတ်ႈ။

တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်းၵလႃး 500 လၢၼ်ႉပၢႆပူၼ်ႉလွတ်ႈၸၢတ်ႈၶီႈၶႃႈၼၼ်ႉၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ မႁၻ်ႉမၵၼ်ႊၻီႊ လႆႈဢွၵ်ႇၼမ်းၼႃႈတိုၵ်းသိုၵ်းယဵၼ် သၢၼ်ၶတ်းၶုၼ်ဢင်းၵိတ်းၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းမႃး။ ၵွႆးၵႃႈ ယင်းပႆႇ ထိုင်တီႈယိူင်းမၢႆဢၼ်ဢဵၼ်းဢၢၼ်းဝႆႉ မိူဝ်ႈ 30/10/1948 လႆႈထုၵ်ႇၵူၼ်းႁူဝ်ၶႅင်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ႁိၼ်ႊၻူႊ ၵေႃႉၼိုင်ႈ ယိုဝ်းတၢႆပႅတ်ႈ။

ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းပွၼ်ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းၵေႃႈတေႃႈၼင်ႇၼၼ် ဢဵၼ်းဢၢၼ်းၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆးႁူဝ်ဝႃႇပဵင်းၵၼ် တင်း မိူင်းမၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၼင်ႇၵၼ်သေလႆႈတၢႆတၢင်မိူင်းတႆးၵႂႃႇ။ ၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင်ၼၢၼ်းမႃး 70 ပီမိူင်းပၢႆ။ သင်ဝႃႈဢွင်ႇသၢၼ်း ဢမ်ႇတၢႆ သင်ဝႃႈၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ဢမ်ႇသဵင်ႈမုၼ်ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇၸိုင် မိူင်းတႆးၸၢင်ႈၵွၼ်းၶေႃ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1948 ၵေႃႈပဵၼ်လႆႈ။ မိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈတေဢမ်ႇပဵၼ်ၼႆ။

[သင်ဝႃႈၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်း တင်း ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း (ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်) ၶဝ်ဢမ်ႇသဵင်ႈမုၼ်ၸိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်တေပဵၼ်ႁိုဝ်? တေဢွၵ်ႇၾၢင်ႁၢင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်? ဝၢႆး 10 ပီ (1948-1958) ယဝ်ႉ ၸွင်ႇတေၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ/ ဢမ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈတိုၼ်းတေပဵၼ်ၼႆၵွႆးႁိုဝ်?]။

ပၢင်ၵုမ်လူင် (ပွၵ်ႈၵမ်း 2)  ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆး ဢွၼ်တႄႇႁွင်ႉဝွၵ်ႇၶပ်းၶိုင် (ဝၼ်းတီႈ 03/02/1947) ထိုင်တီႈ ၽူႈၼမ်းမိူင်းၶျၢင်း၊ မိူင်းၶၢင်၊ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ (05-06/02/1947) ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်းတင်းတူဝ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ (09-12/02/1947) သေ ပဵၼ်မႃးၶေႃႈလႆႈၸႂ် (လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ) ပၢင်လူင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်လၵ်းထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ) လွင်ႈမိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်မိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်း။ ပဵၼ်တီႈၸီႉၼႄၸၢဝ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) တႅၵ်ႇလႅင်းဝႃႈ  ၸႄႈမိူင်း တင်းလၢႆ ၸိူဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈမၢၼ်ႈ တၵ်းလႆႈမီးသူၼ်ႇလႆႈလွင်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်းၸွမ်းပိူင်ပဵၼ်ထမ်း (တြႃး) လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း  ဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်းမၼ်ႈၵႅၼ်ႇမႃးၶၢဝ်းတၢင်း 74 ပီ။

ငဝ်းလၢႆးဢမ်ႇလီ လႆႈၶီငဝ်ဝိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈ ဝၢၼ်ႈလူႉမိူင်းႁၢမ်း  ဢၢႆယၢမ်းမိုတ်ႈမူဝ်း ဢၢႆႈၸူဝ်းယႃႉမိူၵ်ႈမႂ်ႈ ၵႃႈၶႂ်ႈပေႉၵိၼ် တဵၵ်းတဵင် ၽႂ်ဢမ်ႇႁတ်းထဵင်ႁတ်းမေႃး လၢပ်ႇယူႇၼိူဝ်ၶေႃးယူႇတႂ်ႈဝႆႉ  ဢၼ်ၼႆႉၼႆႉၵွပ်ႈႁဵတ်းပိၼ်ႈၽူၼ် ၵွင်လင် သၢၼ်ၶတ်း ၶေႃႈတတ်းမၵ်းလႆႈၸႂ်ၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်။ ဢဝ်လွင်ႈတႄႉႁူၺ်းၸၼ် ၼႄပၼ်လူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ ၼွၵ်ႈမိူင်း) ၸီႉပိူင်းႁႂ်ႈႁူႉၸႅင်ႈ ၸင်ႇၸၢင်ႈထႅင်ႈႁႅင်းၵၢၼ်ၵမ်ႉထႅမ်ၵႅမ်ၸွႆႈ။

ငိူၼ်ႈၼဵၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး ပၢင်ၵုမ်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈၵမ်း 2 လုၵ်ႉတီႈငဝ်းလၢႆးၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ဢိၵ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးတင်းလၢႆ တိုၼ်ႇတူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းမႃး။ ၼႂ်းပီသိုၵ်းလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ) ပွၵ်ႈ 2 ယဝ်ႉတူဝ်ႈ 1945  လိူၼ် ၻီႊသႅမ်ႊၿိူဝ်ႊ သမ်ႉ မေးၼၢင်းၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၼၢင်းၾႃႉမိူင်းပွၼ် ၸဝ်ႈၶိၼ်ႇတွင်း (လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းမိတ်ႈ) ၼွၼ်းၽႄးလႄႈၸဝ်ႈၾႃႉတင်းလၢႆ ၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၸႃပၼ ပဵၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းလီလႆႈဢုပ်ႇၵုမ် လွင်ႈၵၢၼ် မိူင်း မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 31/01/1946 ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်ၶွင်ႊသီႊၸဝ်ႈၾႃႉ တီႈမိူင်းၵိုင်ထႅင်ႈ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး ပၢင်ၵုမ်လူင်ပွၵ်ႈတီႈ 1 မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21-28/03/1946 ။ ၽူႈတၢင်တူဝ်ၶၢင် ၶျၢင်း ယၢင်းလႅင် မၢၼ်ႈ (ပႃး ဢူးၼု လႄႈ ဢူးၸေႃး) ၶဝ်ႈႁူမ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆ လွၵ်းတွၼ်ႈ role ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ  ၶိုၵ်ႉယႂ်ႇမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းၽူႈၼမ်းၸိုင်ႈတႆး ဢိၵ်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတင်းလၢႆၼၼ်ႉ (บทบาท role) ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်းၵေႃႈသမ်ႉၶိုၵ်ႉယႂ်ႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၸိူဝ်းၼႆႉမၼ်းပဵၼ် လၵ်းထၢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်း ဢၼ်တိုၼ်းလႆႈႁူႉတွင်းတွၼ်ႈတႃႇၵမ်ႉယၼ်ႁွင်းပိုၼ်း ။ၽႂ် မိူဝ်ႈလႂ် လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶုၵ်းၶူၼ်ႉႁူဝ်ႁုပ်ႈ ဢဝ်ႁဵတ်းတွၼ်ႈသွၼ် – ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်လမ်းလႆႈၽႅၼ်ပၢႆးတိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် မိူဝ်ႈဝႃးဝၼ်းသိုၼ်းတိုၼ်းမီးယိူင်းမၢႆသုင်သုတ်း။

ႁူႉၸၵ်းလၢမ်းလႆႈၽႅၼ်ပၢႆးတိုၵ်းၼိုၵ်းႁူႉယိူင်းမၢႆသုင်သုတ်းပုၼ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇဝူၼ်ႉလၢတ်ႈႁဵတ်း ႁႂ်ႈၶဝ်ႈလွၵ်းသၢႆၼမ်ႉႁႅင်းလူမ်းလိၼ်ၾႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈလမ်ႇလွင်ႈ။ ၵွပ်ႈဝႃႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိုင်ႈတႆး လၢႆၸုပ်ႈ လၢႆပၢၼ် (တင်ႈတႄႇပူၼ်ႉမႃး 60-70 ပီတေႃႇႁွတ်ႈ 10-20 ပီတေႃႇႁၢၼ်ႉထိုင် 3-4 ပီ) ယၢမ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ပၢၵ်ႈလွင်ႈ ၼႄပိူင်း ယိူင်းမၢႆသုင်သုတ်းမႃးသေတႃႉ လၢႆးတိုၵ်းလၢႆးၵၢၼ်မိူင်းသမ်ႉ တၵ်းလႆႈယိုတ်ႈယွၼ်ႇ ၼပ်ႉသွၼ်ၸွမ်း ငဝ်းလၢႆးၶၢဝ်းယၢမ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၽႂ် ၸုမ်းလႂ် ယိပ်းမၼ်ႈယိုတ်းၵၼ်ႈလွၵ်းလၢႆးတၢႆတူဝ်ၵေႃႈ တၵ်းလႆႈႁူတ်းႁူဝ် တူၵ်းၵၢၼ်ႉ ၸဵပ်းမၢၼ်ႉ ၸွပ်ႈႁဵဝ်ႇ ၵိၵ်ႈလဵဝ်တိင်ႇတိဝ်း ၸၢင်ႈတူၼ်းပႅတ်ႈဢမ်ႇႁၢင်ႉ။

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း