ဝၼ်းတီႈ 31 ႁၢင်လိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႊပိူဝ်ႊ ပီ 2020 ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ(တၢင်းမိူင်းတႆး၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ)။ မိူင်းထႆး မိူင်းလၢဝ်းတႄႉ ဢွၵ်ႇတႄႇမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 02 တူၼ်ႈလိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႊပိူဝ်ႊ ပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ။ ၵွပ်ႈ မိူင်းထႆး မိူင်းလၢဝ်း ပဵၼ်ပီပႅတ်ႇလဵဝ် လႄႈၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ တႆးၶိုၼ် တႆးလိုဝ်ႉ တႆးလႅမ်း ပဵၼ်ပီၵဝ်ႈလဵဝ်။ တၢင်းမိူင်းတႆး၊ မိူင်းမၢၼ်ႊသမ်ႉပဵၼ်ပီသွင်ပႅတ်ႇ(ဝႃႇထၢပ်ႈ)− ၸိူင်ႉၼႆ။ ၽိုၼ်ပေတင်ၵ (လၢႆးၼပ်ႉပီလိူၼ်ဝၼ်းယၢမ်း) မႃးတီႈလဵဝ်ၵၼ်သေတႃႉ ၸွမ်းဢဝ်ငဝ်းလၢႆး ပိုၼ်ႉတီႈ၊ ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ၊ ဢုတုရႃးသီလႄႈ ၾိင်ႈထုင်းတီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈ၊ သၢႆၶိူဝ်းလႂ် သၢႆၶိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ဢဝ်လၢႆးၼပ်ႉမၼ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်၊ သၢမ်ပီပိူင်ႈၵၼ်ၼိုင်ႈလိူၼ်၊ ထႅင်ႈသၢမ်ပီၶိုၼ်းမႃးမိူၼ်ၵၼ်− ၸိူင်ႉၼႆ။
ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃပီၼႆႉ ထူၼ်ႈ 2608 ပီ၊ ပေႃးဢဝ်ဝၼ်းဢၽိထမ်မႃဝႃႈသမ်ႉ ထူၼ်ႈထိုင် 2601 ၼီႈ။ ၵွပ်ႈပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈႁေႃးဢၽိထမ်းၼႂ်းၶူင်းၽီၸၼ်ႉတႃဝတိင်သႃ မိူဝ်ႈၼႂ်းဝႃႇသႃထူၼ်ႈၸဵတ်းၼႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ ဢၽိထမ်မႃ ၼႆႉ ၸဝ်ႈထေရ်ဢရႁၼ်တႃၶဝ်ၸဝ်ႈ ဢဝ်သႂ်ႇဝႆႉၼႂ်းၶုတ်ႉတၵၼိၵၢႆ မိူဝ်ႈပၢင် ၸႅၵ်ႇသႅၼ်းထမ်း(သင်ၵႃယၼႃ) ၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼၼ်ႉ။ ဝၢႆးမႃးမိူဝ်ႈမႃးႁုပ်ႈပဵၼ်သၢမ်သုၼ်ႇ (သၢမ်ၵွင်)ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ− ဢၽိထမ်မႃပိတၵတ်− ႁဵတ်းၼႆ(မီးထႅင်ႈဝိၼီးပိတၵတ်လႄႈသုတ်ႉတၼ်တ ပိတၵတ်)။ ဢၽိထမ်မႃ ၸႅၵ်ႇဝႆႉမီး 7 ၽိုၼ်၊ 1- ထမ်းႁူဝ်ႁုပ်ႈ(ႁုပ်ႈလွၼ်ႉထမ်းဝႆႉၸွမ်းၵၼ်) 2- ထမ်း ၸႅၵ်ႇသႅၼ်း(ၸႅၵ်ႇထမ်းဝႆႉသႅၼ်းလႂ်သႅၼ်းၼၼ်ႉ) 3-ထမ်းၸႅၵ်ႇထၢတ်ႈလႄႈၶၼ်ႇထႃႇတူဝ်ၵူၼ်း(လိူၵ်ႈထၢတ်ႈဢၼ်လႂ်ၶဝ်ႈတင်းၶၼ်ႇထႃႇသႅၼ်းလႂ်) 4-ထမ်းလၢတ်ႈလွင်ႈၽူႈၵူၼ်း(ၸႅၵ်ႇမႅင်ႇၽူႈၵူၼ်းသႅၼ်း လႂ် ပဵၼ်ၽူႈၵူၼ်းၸၼ်ႉလႂ်) 5-ထမ်းဝၢင်းလၵ်းထတ်းၼိူဝ်တၢင်းႁၼ်ၽိတ်း/တၢင်းႁၼ်ထုၵ်ႇ (ႁုပ်ႈသေ ထတ်းဝႆႉတၢင်းႁၼ်ၽိတ်း 5 ပၢၵ်ႇၶေႃႈ၊ တၢင်းႁၼ်ထုၵ်ႇ 5 ၶေႃႈဢဝ်ဝႆႉပဵၼ်လိၼ်ႉၾၢင်ၸင်ႈ) 6-ထမ်း ၸႅၵ်ႇဝႆႉၵူႈ− ၵူႈလႂ်ၵူႈၼၼ်ႉ(လိူၵ်ႈသေၸႅၵ်ႇၵူႈထမ်း− ထမ်းသႅၼ်းလႂ် ၶဝ်ႈလႆႈ တင်းၽူႈၵူၼ်းၸၼ်ႉလႂ် လႄႈ ယူႇလႆႈၶူင်းၸၼ်ႉလႂ်) လႄႈ 7-ထမ်းလၢတ်ႈလွင်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်(ႁႅင်းပၸ်ႉၸႆ ၵမ်ႉၸွႆႈလႄႈႁႅင်း ဢုပႃၵႃရပႂ်ႉပႃးဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ− ထမ်းပၸ်ႉၸႆ 24 )။
ဢၽိထမ်မႃ− ၼႆႉ ၵွပ်ႈပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈႁေႃးပၼ်ၶုၼ်ၽီၼၢင်းၽီၶဝ် တီႈၶူင်းၽီၼႂ်းဝႃႇသႃသၢမ်လိူၼ် ယဝ်ႉသေ လူင်းမႃးမိူင်းၵူၼ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ(ၼႂ်းပိုၼ်းထမ်းပိတၵလၢတ်ႈဝႆႉ)ၸိူင်ႉၼႆ။ ၸင်ႇဝႃႈ− ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ(ဝၼ်းလိူၼ် 11 မူၼ်း/မၢင်ပီဝႃႇထၢပ်ႈလႄႈပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ် 12 မူၼ်း)ၼၼ်ႉ ၸၢဝ်း ပုတ်ႉထႁဝ်းတင်းလုမ်ႈၾႃႉ ၼပ်ႉထိုဝ်ဢဝ်ပဵၼ်ဝၼ်းဢၽိထမ်မႃ− ၼႆမႃးတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။
ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃၼႆႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း(ပိူင်လူင်မၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထၼႂ်းၼိၵၢႆထေရဝႃတ) ဢွၼ်ၵၼ် ၶိုၼ်ႈၵျွင်းလွင်းမွၵ်ႇ၊ ဢဝ်သိၼ်တိုဝ်းထမ်း၊ ထွမ်ႇထမ်း၊ တႆႈတဵၼ်း၊ တႆႈတူၼ်ႈပႅၵ်ႇ၊ ဝဵၼ်းတဵၼ်း(တႆႈ တဵၼ်းလဵပ်ႈႁုၼ်ႇႁၢင်ႈပုတ်ႉထၸဝ်ႈ လႄႈၸေႇတီႇၵွင်းမူး)− ၸိူင်ႉၼႆ။
ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇၼႆႉ ၵွပ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းဢၽိထမ်မႃလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁေႃးလွတ်ႈပထၢၼ်း ဢွၼ်တၢင်းပႆႇဢွၵ်ႇ ဝႃႇသႃ 3 ဝၼ်း 7 ဝၼ်း၊ မၢင်တီႈထိုင်10 ဝၼ်း။ ၾိင်ႈလွတ်ႈပထၢၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈၸၢဝ်းမၢၼ်ႈၶဝ်(မိူင်း မၢၼ်ႈတႄႇႁဵတ်းဢွၼ်တၢင်း)ၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းလီလႄႈ တႆးႁဝ်းယိမ်ဢဝ်မႃးၸႂ်ႉတိုဝ်းသေ ဢဝ် ၽႄႈၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂႃႇတီႈတႆးယူႇသၢင်ႈ ၵိၼ်သဝ်း ၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈ။
တီႈၸိုဝ်ႈမၼ်း ဢၽိထမ်မႃ ပဵၼ်လၵ်းၸဵင်ထမ်းဢၼ်လၢတ်ႈၼႄလွၼ်ႉၵႅၼ်ထမ်းၶမ်းၸဝ်ႈ။ လၢတ်ႈ ၼႄလွင်ႈ− ၸိတ်ႉတ− ၸႂ် (1) ၊ ၸေတသိၵ− သိင်ႇသီယွမ်ႉၸႂ် (52) ၊ ရူပ− ရုပ်ႈ(28) ၊ လေႈ ၼိပ်ႉပႃၼ− ထမ်းၼိပ်ႉပၢၼ်း (1) − ၸိူင်ႉၼႆ။ ႁုပ်ႈယဝ်ႉသၽႃဝထမ်း (4) ယိူင်ႈၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ− ထမ်းပရမတ်ႉထ (လွၼ်ႉထမ်း ဢမ်ႇၼၼ် ထမ်းဢၼ်မီးတႄႉ)။ လိူဝ်သေထမ်း (4) ယိူင်ႈၼႆႉၵႂႃႇ ပဵၼ်ထမ်းသမုတ်ႉတိ (ထမ်းတင်ႈၸိုဝ်ႈဢဝ်၊ ထမ်းဢၼ်ပဵၼ်၊ ထမ်းဢၼ်ထၢင်ႇ)ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈထမ်းပၺ်ၺတ်ႉတိ− ၸိူင်ႉၼႆ။
ၸႂ်ၵူၼ်းႁဝ်းဢၼ်မီး “ၼိုင်ႈသဵၼ်ႈ” ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈသူဝ်ၽၼ ၸေတသိၵမႃးယွမ်ႉပၼ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၵႂႃႇၸႂ် ၵုသုလ်(ၸႂ်လီ)။ မိူဝ်ႈဢသူဝ်ၽၼ ၸေတသိၵမႃးယွမ်ႉပၼ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၵႂႃႇၸႂ်ဢၵုသုလ်(ၸႂ်ဢမ်ႇလီ)။ သမ်ႉ မိူဝ်ႈသူဝ်ၽၼႃ− သူဝ်ၽၼ ၸေတသိၵမႃးယွမ်ႉပၼ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၵႂႃႇၸႂ်ဢပျႃၵတ(ၸႂ်လီဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ၸႂ်ႁၢႆႉဢမ်ႇပဵၼ်)− ၸႅၵ်ႇပၼ်ႁႂ်ႈႁူႉၼင်ႇၼႆ။
ၸိူင်ႉၼင်ႇ− ထမ်းပဵၼ်ႁူဝ်ပဵၼ်ၵၢၼ်း(ပလထမ်မ− ပူဝ်ႇတြႃး) 5 ပိူင်ၼႆၼၼ်ႉမီး− ၸႂ်ယုမ်ႇယမ်(လူၺ်ႈ သၸ်ႉထႃၸေတသိၵ)၊ ၸႂ်ၵႆႉၵၢၼ်(လူၺ်ႈဝီရိယ ၸေတသိၵ)၊ ၸႂ်ၾၢင်ႉၵိုမ်း(လူၺ်ႈသတိၸေတသိၵ)၊ ၸႂ်တဵင်ႈၼိမ်(လူၺ်ႈသမႃထိၸေတသိၵ) လႄႈၸႂ်ႁူႉပွင်ႇ(လူၺ်ႈပၺ်ၺႃၸေတသိၵ)။ ၼႆႉ ၸႂ်သဵၼ်ႈ လဵဝ်ၵွႆး ၵွပ်ႈသီယွမ်ႉၸေတသိၵ(သိင်ႇတင်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်) − 5 − သီမႃးယွမ်ႉပၼ် လႄႈ ဢဝ်ပဵၼ်ၵႂႃႇၸႂ် (5) သဵၼ်ႈ။ ထမ်းႁူႉၸႅင်ႈ(ပၸ်ႉၸင်ၵထမ်မ) 7 ပိူင်၊ လႄႈထမ်းသၢႆၵၢင်(မၸ်ႉသိမပတိပတႃမၵ်ႉၵ) ဢၼ် ပဵၼ်မၢၵ်ႈၵၢင်ႇ 8 ပိူင်ၵေႃႈမိူၼ်ၵၼ်တင်းပလထမ်မ− ၼႆႉၼႆၼၼ်ႉ ပွင်ႇၸႂ်ၵၼ်သေၵမ်း။ ၼႆႉယဝ်ႉ− ဢၽိထမ်မႃ/ ဢထိထမ်း− ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထမ်း/ ပဵၼ်တြႃးၸိူင်ႉၼႆလွၼ်ႉလွၼ်ႉ။
ၸေတၼႃ ဢႁင် ၽိၵ်ႉၶဝေ ၵမ်မင် ဝတႃမိ − “ ၵဝ်တထႃၵတဝႃႈၼႆႉ ၵမ်ၵမ် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸေ တၼႃယဝ်ႉၼႃ(ၸႂ်ၸေတၼႃၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈၼႃႈ ပဵၼ်ၵမ်ၵမ်− ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ)။ ၸေတၼႃ− ၼႆႉ ပဵၼ်ၸေတသိၵ(ၸႂ်ဝႆႉၼၵ်း)။ ၸႂ်− ၼႆႉ ၵွပ်ႈၸေတၼႃၸေတသိၵ သေ ႁွင်ႉဝႃႈ ၸႂ်ၸေတၼႃ− ၸႂ်ဝႆႉၼၵ်း(တီႈၵၢၼ်ႁဵတ်း)− ၸႂ်ၼႅၼ်ႉ(တီႈၵၢၼ်ႁဵတ်း) ၸင်ႇယဵၼ်းပဵၼ် ၵမ်/ၵၢမ်ႇလီ ၊ ၵမ်/ၵၢမ်ႇႁၢႆလႄႈ တေၾင်ယူႇၼႂ်းမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ၵူၼ်းႁဝ်း(တေႃႇတၢႆ)− ၸိူင်ႉၼႆ။
ၵမ်/ၵၢမ်ႇ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းပဵၼ်− ၵၢၼ်လီ(ၵုသလၵမ်/ၵုသူဝ်ႇၵၢမ်ႇ)၊ ၵၢၼ်ႁၢႆႉ (ဢၵုသလၵမ်/ဢၵုသူဝ်ႇ ၵၢမ်ႇလႄႈၵၢၼ်ဝၢင်းၶႂၢင်းပၼ်ၵၼ်(ဢႁူဝ်သိၵမ်/ဢ ႁေႃးသိၵၢမ်ႇ)။ ၵမ်/ၵၢမ်ႇ ၼႆႉၵဵဝ်ႇတင်းသူပ်း တူဝ် ႁူဝ်ၸႂ်(ၵၢၼ်ဢဝ်သူပ်းလၢတ်ႈလီ/ၸႃႉ၊ ၵၢၼ်ဢဝ်တူဝ်ႁဵတ်းလီ/ၸႃႉလႄႈ ၵၢၼ်ဢဝ်ၸႂ်ဝူၼ်ႉလီ/ၸႃႉ)။ လၢတ်ႈ/ႁဵတ်း/ဝူၼ်ႉ− ၵၢၼ်လီ၊ လႆႈၸူမ်းၸွမ်း၊ ၵူၼ်းလီၶဝ်ယွင်ႈယေႃး၊ ဝၢႆးလၢတ်ႈ/ႁဵတ်း/ဝူၼ်ႉယဝ်ႉ ဢမ်ႇမႃးပၼ်တုၵ်ႉၶ၊ ဢမ်ႇလႆႈမႆႈၸႂ်ၸွမ်း။ ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်− ၵမ်/ၵၢမ်ႇလီ၊ လီသိုပ်ႇလၢတ်ႈႁဵတ်း/ဝူၼ်ႉ ထႅင်ႈတိၵ်းတိၵ်း။ ေပႃးဢဝ်ပဵၼ်ႈၽူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇလၢတ်ႈမႃးပႃႈၼိူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်− ၵမ်/ၵၢမ်ႇဢမ်ႇလီ၊ ၵမ်/ၵၢမ်ႇႁၢႆႉ၊ လီဝဵၼ်ႉဝႄႈၵႆၵႆ။ ၵၢၼ်ပွႆႇဝၢင်းၶႂၢင်းလွတ်ႈပၼ်ၵၼ်၊ ဢမ်ႇဢဝ်ၽိတ်းတီႈၵၼ်၊ ဢၼုယၢတ်ႈ ပၼ်ၵၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸႂ်မဵတ်ႉတႃ ၊ ၸႂ်ၵရုၼႃ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ− ဢႁူဝ်သိၵမ်/ဢ ႁေႃးသိၵၢမ်ႇ။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢၽိထမ်မႃ− ဢၽိထမ်း− လွၼ်ႉလွၼ်ႉ။
