ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇလႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ

မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇပႆႇမီး၊ ဢိင်ဢဝ်ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း1947 သေ မၵ်းမၼ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈ တၢၼ်ႇလုၼ်ႇ(ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်း) ဢၼ်မီး ဝဵင်းၽႃပုၼ်၊ ၸႄႈတွၼ်ႈသထူင်ႇ ဢၼ်မီးဝဵင်းၽႃဢၢင်ႇ တင်း လၢႆးပွႆႉ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျၢႆႉၶမီႇ ဢၼ်မီး ဝဵင်းၵေႃႉၵရဵၵ်ႉ၊ ဝဵင်းၵျႃႇဢိၼ်းသဵၵ်ႉၵျီး၊ ၸႄႈတွၼ်ႈတူင်ဢူ (တွင်ႇငူႇ) ဢၼ်မီး ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ (မိူင်းယၢင်း/မိူင်းၵယိၼ်ႇ) မႃး။

ထိုင်မႃး 1964 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊ 3 ဝၼ်း ၼၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸုမ်းသိုၵ်းၼေႇဝိၼ်းလႅၵ်ႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း (ၽိူၵ်ႇ) ၼႆႉပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းၵေႃႇတူးလေႇ။ ထိုင်မႃး 1972 လိူၼ်ဢေႃးၵတ်သ်ႉ ဝၼ်းတီႈ 7 ၸုမ်းသိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇယႃႉပႅတ်ႈ ပိူင်ၸႄႈတွၼ်ႈ ၸႄႈဝဵင်း၊ ဢၼ်လႅၵ်ႈၸိုဝ်ႈ ပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းၵေႃႇတူးလေႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈပဵၼ်ၶိုၼ်း ၸႄႈမိူင်းယၢင်း(ၽိူၵ်ႇ/ၵယိၼ်ႇပျီႇၼႄႇ) မႃးတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

မိူဝ်ႈပီ 1992 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႊပိူဝ်ႊ ဝၼ်းတီႈ 12 ၼၼ်ႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ၾၢႆႇၼႂ်းမိူင်း ၸုမ်းသိုၵ်းၼဝတ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈၸႄႈတွၼ်ႈ ၸႄႈဝဵင်းထႅင်ႈ ၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႃးတတ်းမၵ်း ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ မီး 4 ၸႄႈတွၼ်ႈ – ၸႄႈတွၼ်ႈၵေႃႉၵရဵၵ်ႉ၊ မျဝတီႇ၊ ၽႃဢၢင်ႇ တင်း ၽႃပုၼ် ။ ၸႄႈဝဵင်းမီး 7 ဢၼ် ၊ ဝဵင်း 18 ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉ 84 ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ 376 ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈ 2096 ဝၢၼ်ႈ။

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇၼႆႉ တီႈတႅမ်ႇသုတ်း သုင်လိူဝ်ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ မွၵ်ႈ 50 ထတ်း (ပေႇ) ပၢႆပၢႆ၊ တီႈသုင်သုတ်း သုင်လိူဝ် ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 3700 ထတ်း(ပေႇ) ပၢႆပၢႆ ၵူၺ်းသေတႃႉ တူၼ်းႁူတ်ႈႁၢဝ်းလွႆ ၼမ် – ဢမ်ႇပေႃးမီး တီႈပၢင်ႇတီႈပဵင်း။ တၢင်းၵႂၢင်ႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇမီး 11730.9 လွၵ်းလၵ်း။ ငဝ်ႈဝဵင်း ပဵၼ်ဝဵင်း ၽႃဢၢင်ႇ။

ၸွမ်းၼင်ႇသဵၼ်ႈမၢႆဢၼ်ၵဵပ်း မိူဝ်ႈပီ 2014 ၼၼ်ႉဝႃႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း မီးႁူဝ်ၵူၼ်း 1 လၢၼ်ႉ 5 သႅၼ်ပၢႆ ။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း – ယၢင်းၽိူၵ်ႇ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ၊ ၶပ်ႉတၢမ်းမႃးၵေႃႈတႆး၊ ထႆး၊ မၢၼ်ႈ၊ ပဢူဝ်း၊ မွၼ်း၊ ရၶႅင်ႇ ၊ ယၢင်းလႅင် ၊ ၶႄႇ တင်း ၵြႃးၵေႃႈမီးၽွင်ႈ။

ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းယၢင်း(ၽိူၵ်ႇ)
ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၼႂ်းၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ မီးၼမ် မိူၼ်မိူင်းတႆး။ ပၼ်ႁႃ တင်း တၢင်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႄႉ မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇမွၼ်း MNSP (ၸုမ်းသိုၵ်းပႃႇတီႇမိူင်းမွၼ်းမႂ်ႇ) တင်း တပ်ႉသိုၵ်းပူတ်း ပွႆႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း KNU/KNLA ၼႆသေတႃႉ ဢမ်ႇပေႃးယႂ်ႇပဵင်း တပ်ႉသိုၵ်းယင်းၼင်ႇၵၼ် ၽိတ်းၽႅၵ်ႇတႅၵ်ႈယႅၵ်ႈၵၼ် ပဵၼ်ၵႂႃႇလၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း။

ယၢမ်းလဵဝ် ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ ဢၼ်ၸုမ်းယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ပဵၼ် ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း ၽိူၵ်ႇ/တပ်ႉသိုၵ်း ပူတ်းပွႆႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU/KNLA ၊ တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်းပုတ်ႉထ (ႁိုဝ်) တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်း သၢင်ႈၽွၼ်းပၢင်ႈ ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ DKBA ၊ တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်း KNU-PC/KNLA လိူဝ်ၼၼ်ႉ တပ်ႉပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ် ၼႂ်းၸႄႈမိူင်း ယၢင်း မီး 10 တပ်ႉၵွင်ပၢႆ ၊ ၸုမ်းပျီႇတုၸိတ်ႉ သိုၵ်းၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈမီးထႅင်ႈ။

ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU
1943 ၽွင်းသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈသွင် ၼၼ်ႉ ၽူႈႁူႉလိၵ်ႈႁူႉလၢႆး ၼႂ်းၸၢဝ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸေႃးပဢူးၵျီး၊ တွၵ်ႊတိူဝ်ႊ ၸၢၼ်ႇၸီႇၽူဝ်း၊ ၸေႃးပႃႉမွင်ႇ၊ ၸေႃးသႃႇတိၼ်ႇ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တႄႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈမူႇၸုမ်း Karen Central Advisory Board KCAB ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ သွင်ပီ 1945 ၶၢႆႉပဵၼ် K.C.O Karen Central Organization ။ ယိူင်းဢၢၼ်း ၽွင်းၼၼ်ႉ တႃႇတုၵ်းယွၼ်းသုၼ်ႇလႆႈ ၵေႃႇတင်ႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ။ 1946 ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီး ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၵႂႃႇတုၵ်းယွၼ်းၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ ထိုင်မိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ ၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢမ်ႇၽွမ်ႉသေ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ။

ၽွင်းၽူႈၼမ်းတႆး တင်း ၽူႈၼမ်းၶၢင်၊ ၶျၢင်း ႁူပ်ႉဢုပ်ႇၵၼ်တီႈ ဝဵင်းပၢင်လူင်ၼႆႉ ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင် သုၼ်ႇလႆႈ ယၢင်းၽိူၵ်ႇဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈပႃး။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းယၢင်းမီး ဝႆႉ 4 ၸုမ်း – (1) ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း တေႃးၵလူႇ KNA ၊ (2) ငဝ်ႈငုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းပုတ်ထၽႃသႃ BKNA ၊ (3) ငဝ်ႈၸိုင်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KCO တင်း ၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇယၢင်းၽိူၵ်ႇ KYO ။

ၶဝ် 4 ၸုမ်းၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ် သေ ၵေႃႇတင်ႈ ပဵၼ်မႃး ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU ဢွၼ်တၢင်း ဝၼ်းမိူင်းတႆး (မိူဝ်ႈ1947/2/5) သွင်ဝၼ်း။ 1947 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊဝရီႊ ဝၼ်းတီႈ 5 – 7 ၸဝ်ႈႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း တီႈဝဵင်းပႃႇၵိူဝ်ႇ ၶၢဝ်းတၢင်း 3 ဝၼ်း။ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း ဢၼ်ၶိုင်တိုတ်ႉဢဝ် ၸႄႈမိူင်းယၢမ်းလဵဝ် တင်းသဵင်ႈယူႇၵိုၵ်း မိူင်းတူင်ႈပဵင်းသေ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ ဢွင်ႇသၢၼ်း – ဢႅတ်ႉတလီ ။ ၽူႈၼမ်းယၢင်းဢမ်ႇယွမ်းႁႂ်ႈ ဢဝ်မိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ ၶဝ်ႈၸွမ်းမိူင်းတူင်ႈပဵင်းမၢၼ်ႈ သေ ၸင်ႇႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵၼ် တႅပ်းတတ်းတႅမ်ႈလိၵ်ႈသၢၼ်ၶတ်း။

တီႈပၢင်ၵုမ်လူင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇၼၼ်ႉ တုၵ်းယွၼ်း 3 ၶေႃႈ – (1) ႁႂ်ႈယုၵ်ႉဢဝ် ၽူႈတၢင်တူဝ်ယၢင်း တၢင်တူဝ်ပိုၼ်ႉတီႈၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်းယူႇၼမ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းသၽႃး(လုတ်ႉတေႃႇ)၊ (2) ႁႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း၊ (3) ႁႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း (ယၢင်းၽိူၵ်ႇ) ။ သင်ဢမ်ႇၽွမ်ႉၸွမ်း 3 ၶေႃႈ ၼႆႉ ယူႇတီႈႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU သေ တေဢမ်ႇၶဝ်ႈပၢင်ၵုမ်လူင်သၽႃးပူၵ်းပွင်မိူင်း( တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော်) ဢၼ်တေၸတ်းႁဵတ်း 9/4/1947။ ဢၼ်ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ တုၵ်းယွၼ်း 3 ၶေႃႈၼႆႉ ႁႂ်ႈဝႆႉ ဝၼ်းတီႈ 3/3/1947 ပဵၼ်ဝၼ်းၶိတ်ႇသဵၼ်ႈတၢႆလိုၼ်းသုတ်းသေ ပွင်ႇပၼ်ၶိုၼ်း။

ပၢင်ၵုမ်လူင်သၽႃး ပူၵ်းပွင်မိူင်းၼၼ်ႉ – တႃႇလိူၵ်ႈၽူႈတႅၼ်း လႆႈတတ်းမၵ်းဝႆႉ ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈ 255 ၶဵတ်ႇ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ 182 ၶဵတ်ႇ တတ်းမၵ်းဝႆႉပဵၼ် ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈ ဢမ်ႇယႅၵ်ႈၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ လိူဝ်ၼၼ်ႉတွၼ်ႈ တႃႇတႆး 26 ၶဵတ်ႇ၊ တွၼ်ႈတႃႇယၢင်းၽိူၵ်ႇ 24 ၶဵတ်ႇ၊ တွၼ်ႈတႃႇ ၶၢင် 7 ၶဵတ်ႇ၊ တွၼ်ႈတႃႇၶျၢင်း 8 ၶဵတ်ႇ၊ လုၵ်ႈၶိုင်ႈ မၢၼ်ႈ – ဢိင်းၵလဵတ်ႈ 4 ၶဵတ်ႇ၊ ယၢင်းလႅင် 2 ၶဵတ်ႇ ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်း 2 ၶဵတ်ႇ။

ဢၼ်ပဵၼ်ယူႇၼၼ်ႉ ၽူႈၼမ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း၊ ဢၼ်တုၵ်းယွၼ်း ထိုင်မိူင်းဢိင်း ၵလဵတ်ႈ ၼၼ်ႉၵေႃႈသမ်ႉဢမ်ႇတွပ်ႇသင်မႃး။ ၽူႈၼမ်းယၢင်းတင်းလၢႆတႄႉ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ လွင်ႈဢၼ်ၶႂ်ႈႁဵတ်း ၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉ တမ်းဝၢင်းၼႄၵူၼ်းမိူင်း၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉ ဢဝ်ၶိတ်ႇသဵၼ်ႈတၢႆၼၼ်ႉ မိပ်ႇဢီး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵ လဵတ်ႈ ပေႃးဢမ်ႇၽွမ်ႉ 3 ၶေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇတုၵ်းယွၼ်းဝႆႉ တိုၼ်းတေဢမ်ႇၶဝ်ႈပၢင်ၵုမ်လူင်သၽႃး ပူၵ်းပွင်မိူင်း။ ပူၼ်ႉဝၼ်းၶဵတ်ႇသဵၼ်ႈတၢႆ 3/3/1947 ယဝ်ႉၵေႃႈ ၾၢႆႇဢိင်းၵလဵတ်ႈဢမ်ႇတွပ်ႇသင်မႃးလႄႈ ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယၢင်း KNU ၵေႃႈ တႅပ်းတတ်းသၢၼ်ၶတ်း ဢမ်ႇၶဝ်ႈၸွမ်းပၢင်ၵုမ်လူင်သၽႃးပူၵ်းပွင်မိူင်းၵမ်းႁႅၵ်ႈၼၼ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းၽူႈၼမ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇသမ်ႉတႅၵ်ႇပဵၼ်သွင်ၾၢႆႇ ၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈတိုၼ်းတေသၢၼ်ၶတ်း ဢမ်ႇၶဝ်ႈပၢင်ၵုမ် သၽႃးပူၵ်းပွင်မိူင်း၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉဝႃႈတေၶဝ်ႈၼႆသေ ပဵၼ်ၵႂႃႇသွင်ၸုမ်း ၸုမ်းၼိုင်ႈၸေႃးပႃႉဢူးၵျီး တင်း မၢၼ်း ပၸၢၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ပဵၼ်ၾၢႆႇသၢၼ်ၶတ်း၊ ထႅင်ႈၸုမ်းၼိုင်ႈသမ်ႉ မၢၼ်းပၶႅင်ႇ တင်း ၸေႃးၸၢၼ်ႇတိၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ် သေ ဝႃႈတေၶဝ်ႈသၽႃးၼၼ်ႉ ၸင်ႈမႃးတင်ႈ ၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇယၢင်း KYO သေ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ KNU ၽွင်းဢႃႇယု ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ပႆႇတဵမ်ၶိုင်ႈပီ။

ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၵႅတ်ႇၵင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ
ၸွမ်းၼင်ႇ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းတုၵ်းယွၼ်း 3 ၶေႃႈၼၼ်ႉ ၾၢႆႇဢိင်းၵလဵတ်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ၊ ဢမ်ႇယွမ်းထွမ်ႇသဵင်၊ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၽူႈတႅၼ်းသၽႃး ပူၵ်းပွင်မိူင်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ ငဝ်ႈငုၼ်းသၢၼ်ၶတ်းၽႅတ်ႉသိတ်ႉ လႄႈ ပူတ်းပွႆႇၵူၼ်းမိူင်း Anti-Fascist People’s Freedom League ဢွင်ႇပေႉ 93.3% လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸုမ်းယၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တႃႇပဵၼ်မႃး ၸွမ်းလၵ်းၼမ်း လႄႈ ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း။

ထိုင်မႃး လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊ ဝၼ်းတီႈ 16 ၼႂ်းလုၵ်ႈပီ 1947 ၼၼ်ႉ ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီး ၸင်ႇမႃး ဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႇတင်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းၵႅတ်ႇၵင်ႈ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNDO – Karen National Defense Organization ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်း ပဵၼ်မၢၼ်းပၸၢၼ်ႇ။ ၽူႈၽႅၼ်ၵၢၼ်ယၼ်ႇသိုၵ်းမီး 2 ၵေႃႉ ပဵၼ်ၸေႃးႁၢၼ်ႇတႃႇ သႃႇမူၺ်း လႄႈ ၸေႃးၸၢႆးၵေႊ။

မိူဝ်ႈ1948/1/4 ဢိင်လူၺ်ႈၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇပၢင်လူင်သေ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ပတ်းပိုၼ်ႉလႆႈၵွၼ်းၶေႃႈ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉလိူၼ်ပၢႆ 1948/2/11 ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်း ပတဵင်ႇ၊ မျွင်းမျ ၊ မဢူႇပိၼ်ႇ၊ ႁိၼ်းတႃႈတ၊ ၽျႃႇပူင်ႇ၊ တႃႈၵုင်ႈ၊ ဢိၼ်းၸဵင်ႇ၊ ပႃႇၵိူဝ်၊ တူင်ႈဢူ(တွင်ႁူႇ)၊ သထူင်ႇ ၽႃဢၢင်ႇ ၽႃပုၼ် တေႃႇ ယၢင်းလႅင် ႁူဝ်ၵူၼ်း 4 သႅၼ်ပၢႆ ၼႄၵၢင် ၸႂ်ယိုင်ႈၶိုၼ်ႈယိုၵ်ႉ ယိုၵ်ႉ။

သႅၼ်ႇပၢဝ်ႇတုၵ်းယွၼ်းလၢႆၶေႃႈ
– တုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈပၼ်ၶိုၼ်း မိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ
– ယၢင်းၼိုင်ႈၵျၢတ်ႉၵေႃႈ မၢၼ်ႈၼိုင်ၵျၢတ်ႉ
– ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႆႈ ပဵၼ်ပၢၼ်ႁႃသုၵ်ႉယုင်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း
– ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႆႈပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်ၼႂ်းမိူင်း – – ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇၼႄၵၢင်ၸႂ်။

လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၽသပလ ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸွမ်း ၵၢင်ၸႂ်ယၢင်းၽိူၵ်ႇ ၊ ၵၢၼ်ၼႄၵၢင်ၸႂ် တုၵ်းယွၼ်း သုၼ်ႇလႆႈ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယၢင်းၽိူၵ်ႇၵေႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်း တိူၵ်ႈမႃး။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ႁႅင်းသိုၵ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇသမ်ႉ ယႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃး ဝၼ်းဝၼ်းၶိုၼ်းၶိုၼ်း။ ၽႅၼ်ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်ၵၢၼ်သိုၵ်း ထိုင်ၵႂႃႇၼႂ်း 20 ၸေႊတွၼ်ႈ ႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းယၢင်းလႅင် ၊ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ သေ ႁႅင်းသိုၵ်းၵေႃႈ ၼမ်ၵႂႃႇထိုင်မိုၼ်ႇ။ 1949/2/1 ဝၼ်း ၼၼ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်း ၶိုၼ်ႈယိုတ်းထိုင် ဝဵင်းဢိၼ်းၸဵင်ႇ သိမ်းဢဝ် တိူင်းတႃႇၵုင်ႈလႆႈၵႂႃႇၽၢၵ်ႇၼိုင်ႈ၊ ၵႄးလိူတ်ႈလႆႈၼွင်းယွၼ်ႉလူမ်းလႅင်ႉလူင်ၾႆးသိုၵ်းသိူဝ်ၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ တႄႇ မႃးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ။

ၽူႈမီးၸၼ်ႉသိုၵ်းၼႂ်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇမႃးၵုမ်ၵၼ်သေ ပူတ်းပႅတ်ႈ ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်းသုင်သုတ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၽသပလ ဢၼ်ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ သေ ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း လႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်းသုင်သုတ်း။ ၽူႈၵွၼ်း သိုၵ်းသုင်သုတ်းမႂ်ႇ ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ၸင်ႇသင်ႇဢဝ် ႁႅင်းသိုၵ်း ႁႅင်းၶိူင်ႈမိၼ် တၢင်းမိူင်းရၶႅင်ႇ သေ မႃးလေႃႇ တိုၵ်းဢိၼ်းၸဵင်ႇ သဵင်ၵွင်ႈသဵင်ယၢမ်းတႅၵ်ႇႁူၼ်ႈ ပၼ်းယူႇဝၼ်းဝၼ်းၶိုၼ်းၶိုၼ်း။

ၽွင်းၼၼ်ႉ ၶေႃႈသိတ်ႉၸႃႇ 4 ပိူင် ဢၼ်ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီး တမ်းၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇ ၼႂ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ။ ၼၼ်ႉတႄႉ –
(1) ၽႂ်တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈတူၵ်ႇလၢတ်ႈ လွင်ႈယွၼ်းၵၢၼ်ႉဝၢင်းၶိူင်ႈ
(2) ၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းယၢင်း တၵ်းလႆႈမီးၼႂ်းမိုဝ်းယၢင်း
(3) တၵ်းတေလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈလူၺ်ႈလွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ
(4) ၵၢမ်ႇၵျမ်ႇမႃႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း တၵ်းတေလႆႈမီးၼႂ်းမိုဝ်းယၢင်း – ၸိူဝ်းၼႆႉ တုမ်ႉယွၼ်ႈထိုင် ၽႅၼ်ႇလိၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး လႄႈ မိူင်းသၼ်လွႆၶျၢင်း ၶၢင်။

ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈပၢင်တိုၵ်း ဢိၼ်းၸဵင်ႇ (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ်ဝႆႉ ဝဵင်းဢိၼ်းၸဵင်ႇၼႂ်းဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈ) ၵၢၼ်ႉ၊ တပ်ႉယၢင်း လႆႈထွၼ်ႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈယွၼ်ႉ ႁႅင်းသိုၵ်း ႁႅင်းၶိူင်ႈမိၼ်ၸွမ်သိုၵ်း ၼႄႇဝိၼ်း၊ ပဵၼ်ၵွပ်ႈၼႂ်းယၢင်းၵေႃႈ လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႅၵ်ႇ၊ ဢုပ်ႇၵၼ်ဢမ်ႇလႆႈ၊ ၽႂ်ၵေႃႈၶႂ်ႈယႂ်ႇ ၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၶႂ်ႈတိုၵ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈၶႂ်ႈၵိုတ်းပဵၼ် ၼၼ်မႃးလႄႈ ႁႅင်းသိုၵ်းယၢင်း လႆႈထွၼ်ဢွၵ်ႇဢိၼ်းၸဵင်ႇ။ ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီး ၼမ်းႁႅင်းသိုၵ်း တူင်ႉၼိုင်ၵႂႃႇတၢင်း ဢွၵ်ႇ၊ မၢၼ်းပၸၢၼ်ႇ လႆႈၵႂႃႇတူင်ႉၼိုင်တၢင်းတိူင်းၼမ်ႉၵဵဝ်။

ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီးတူၵ်းသုမ်း (1905-1950)
ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီးၼႆႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈပီ 1905 ဢွၼ်ႁူဝ် တႄႇၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ လႄႈ ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇၵိုၵ်းပိုၼ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ။ မၼ်းၸၢႆးၼႆႉ လႆႈႁပ်ႉၸုမ်ႈၶူး ၾၢႆႇမၢႆမီႈ တီႈမိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ သေ ပဵၼ်ၽူႈမီးဢေႃးၸႃႇၵၢၼ်မိူင်း ၵၢၼ်သိုၵ်း ၼိူဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ။

ဝၢႆးယၢင်းၽိူၵ်ႇ ၵၢၼ်ႉပၢင်တိုၵ်း ဢိၼ်းၸဵင်ႇ – တႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ ၸေႃးပႃႉဢူးၵျီး ၼမ်းငႃးသိုၵ်း တူင်ႉၼိုင်မႃး တၢင်းဢွၵ်ႇ ပႃႇၵိူဝ်၊ မေႃႇလမႅင်ႇ၊ ၽႃဢၢင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၽူႈၼမ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယၢင်းၽိူၵ်ႇၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ယဝ်ႉ ၸေႃးပႃႉ ဢူးၵျီး ဢွၵ်ႇယၢၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းတႃႇတေၵႂႃႇမိူင်းၵွၵ်ႇ ၺႃးၸုမ်းသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၽသပလ မၢၼ်ႈ ငွႆးယိုဝ်း ၸွမ်းတၢင်းလႄႈ လႆႈလူႉတၢႆၵႂႃႇ ႁိမ်းဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1950 လိူၼ်ဢေႃးၵတ်ႉ 12 ဝၼ်း။ ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းယၢင်း တင်းလူၵ်ႈ မၢႆပဵၼ် ဝၼ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ်ယၢင်းမႃး ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ၵွၼ်ႈတုမ်ယႂ်ႇႁႅင်းသိုၵ်းယၢင်းတႅၵ်ႇပဵၼ်လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း
တင်ႈတႄႇ 1948 – 49 မႃး ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU လတ်းၼမ်ႉ လတ်းၾႆး ၸုၵ်းၼိူဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မႃး၊ ပဵၼ်တီႈၸၢဝ်းယၢင်းတင်းလၢႆ လႆႈၸႂ်ယႂ်ႇမုင်ႈမွင်း ၵၢၼ်ပူတ်းပွႆႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်။ ထိုင်မႃး ၽွင်း ပီ 1992 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းတပ်ႉႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ တႄႇမီးမႃး တၢင်းႁၼ်ထိုင် ၼႂ်းၵႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၵိူဝ်းလီ ၶရိတ်ႉယၼ်ႊ လႄႈ ပုထ်ႉထသႃသၼႃ ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးပၼ်ႁႃ ယႃဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ပီ 1994 တႅၵ်ႇၵႂႃႇ ပဵၼ်သွင်ၾၢႆႇ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၵႂႃႇတင်ႈ တပ်ႉယၢင်းပုတ်ႉထ DKBA ၊ ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ ၼႂ်း KNU ပဵၼ်ယၢင်းၸိူဝ်းၵိူဝ်းယမ် ၶရိတ်ႉယၼ်ႊ ၵမ်ႈၼမ်။

ယွၼ်ႉသိုၵ်းယၢင်း တႅၵ်ႇပဵၼ်သွင်ၾၢႆႇ ယၢင်းၼင်ႇၵၼ်တိုၵ်းယိုဝ်းၵၼ်လႄႈ ၸုမ်းၵိုတ်း ဢၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းယႂ်ႇ ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU ၼၼ်ႉ ၶွၼ်ႈႁႅင်းလေႃႇတိုၵ်းယၢင်းပုတ်ႉထ တင်ႈတႄႇ ဝၼ်းတီႈ 1/12/1994 တေႃႇထိုင် ဝၼ်းတီႈ 5/1/1995 သဵင်ၵွင်ႈဢမ်ႇယဵၼ်သေဝၼ်း၊ တိုၵ်းယိုဝ်းၵၼ် သွင်ၾၢၵ်ႇ တၢႆ ၼပ်ႉပၢၵ်ႇ မၢတ်ႇၸဵပ်းတင်းၼမ်။

ဢိင်ၼိူဝ် သိုၵ်းယၢင်းတႅၵ်ႇပဵၼ်သွင်ၾၢႆႇသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းၽွင်းၼၼ်ႉ ဝၵ်ႉဢဝ်တိုဝ်ႉတၢင်း ၸွႆႈထႅမ် ယၢင်းပုတ်ထႉသေ ထႅမ်ႁႅင်းသိုၵ်းလေႃႇတိုၵ်းၶိုၼ်း ငဝ်ႈငုၼ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU လႄႈ ၼႃႈလိၼ်လိၼ်ပူတ်းပွႆႇ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU ငဝ်ႈငုၼ်းမႃၼႄႇပလေႃး လႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 27/1/1995။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ သိုၵ်းယၢင်းၵေႃႈ တႅၵ်ႇၵႂႃႇပဵၼ်လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း။

ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၼႂ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇယၢမ်းလဵဝ်
ၼႂ်းမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇယၢမ်းလဵဝ် ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ဢၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ပဵၼ်ၸုမ်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယၢင်း ၽိူၵ်ႇ KNU (ၾၢႆႇပၵ်းတႃ ပႂ်ႉတူၺ်းလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ၸုမ်း BNI ဢွၵ်ႇၽိုၼ်ဢၢင်ႈ ဢိင်ဝႆႉ ၼၼ်ႉတႄႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ) – ႁႅင်းသိုၵ်း မီး 5000 ။ ဝၢႆးငဝ်ႈငုၼ်းမႃၼႄႇပလေႃးတႅၵ်ႇယဝ်ႉ ငဝ်ႈငုၼ်းပၵ်းဢမ်ႇမီး ပဵၼ်ငဝ်ႈငုၼ်းၶၢႆႉတီႈ ၼႆ သေတႃႉ ၵမ်ႈၼမ်တႄႉ ႁူႉဝႃႈပၵ်းတီႈ လေႃႇၶီးလႃႇ။

ၽူႈၼမ်း KNU ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် ပဵၼ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင်မူႇတူးသေးၽူဝ်း၊ ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်းသုင်သုတ်းပဵၼ် ၸွမ်ႁၢၼ်ၸေႃးၵျေႃႇၼီႇ။ တႄႇၵိုတ်းသိုၵ်း ၸၼ်ႉၸႄႈမိူင်း၊ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မိူဝ်ႈပီ 2012 ။ ပီ 2015/10/15 လူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵိုတ်းတိုၵ်း ပတ်း ပိုၼ်ႉတူဝ်ႈမိူင်း။

ဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၵိုတ်းတိုၵ်းတူဝ်ႈမိူင်း NCA ၽွင်းၼၼ်ႉ သိုၵ်းယၢင်းမီး 3 ၸုမ်း – (1) ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇ KNU/KNLA (2) ႁူမ်ႈတုမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းၽိူၵ်ႇငမ်းယဵၼ် KNU-PC (3) တပ်ႉသိုၵ်းၽွၼ်း ပၢင်ႈ ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း DKBA ႁိုဝ် ၸုမ်းယၢင်းပုတ်ႉထ။ ဝၢႆးၵိုတ်းတိုၵ်းတူဝ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ 3 တပ်ႉ ၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႇတင်ႈဝႆႉ တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း ၵေႃႇတူးလေႇ၊ ယိူင်းဢၢၼ်းသုင်သုတ်း ပိူဝ်ႈတႃႇ ပူတ်းပွႆႇ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း။

ဝၢႆးမႃႇၼႄႇပလေႃးတႅၵ်ႇယဝ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်းပုတ်ႉထ DKBA ဢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၵမ်ႉထႅမ် ၼၼ်ႉၵေႃႈ တႅၵ်ႇၵႂႃႇပဵၼ်လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း သေ လႅၵ်ႈႁဵတ်းတပ်ႉပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ်ၵႂႃႇ ။ တပ်ႉသိုၵ်းယၢင်းပုတ်ႉထ DKBA ၼႆႉ သင် ဢမ်ႇတႅၵ်ႇ ပေႃး KNU ယဝ်ႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇ တီႈသွင် ။ ၸုမ်းၼႅင်ႈၶၢဝ်ႇ BNI ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ဝႆႉဝႃႈႁႅင်းသိုၵ်း မီးႁိမ်း 2000 ၵေႃႉ။ ဢၼ်တႅၵ်ႇၵႂႃႇပဵၼ် တပ်ႉပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ်မီး 14 တပ်ႉၵွင်။ ၼိုင်ႈတပ်ႉၵွင်ႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းမီး 308 ၵေႃႉ ၼႂ်းၼၼ်ႉပႃးသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ ၶဝ်ႈၵုမ်းၵမ်ဝႆႉ 27 ၵေႃႉ။

ၶုၼ်သၢင်ႇမူး

ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉမႅၵ်ႉၵသိၼ်းၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 016, April 2019