ၾိင်ႈလူႇတၢၼ်းၽႃႈၵထိၼ။
မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 2600 ပီမိူင်းလိူဝ်လိူဝ်ၼႂ်းပၢၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၵူဝ်းတမ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသင်ၶ(ၽဢရႁၼ်)ၶဝ် ႁႃၽႃႈၶူဝ်းတႃႇဢဝ်မႃးႁဵတ်းပဵၼ်သၢင်ႇၵၢၼ်းယၢပ်ႇလိူဝ်ၸႂ် တႄႉတႄႉ။ တႃႇတေ ယဵပ်ႉလႆႈၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းၼိုင်ႈၽိုၼ် ၼႂ်းသၢမ်ၽိုၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈ တွင်ႈတဵဝ်းလႄႇႁႃၽႃႈၽႅၼ်ႇပဵၼ်ပိတ်းပဵၼ်ပွတ်းမႃးလၢႆလၢႆတီႈယဝ်ႉ ဢဝ်မႃးသၵ်ႉတၢၵ်ႇႁႅင်ႈ၊ မွၵ်ႈပေႃးႁဵတ်းၽႃႈၼုင်ႈ ဢဝ်ႁဵတ်းၽႃႈၼုင်ႈ၊ မွၵ်ႇပေႃးႁဵတ်းၽႃႈမႆ ဢမ်ႇၼၼ် မွၵ်ႈပေႃး ႁဵတ်းၽႃႈၵူပ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ႁဵတ်းၽႃႈမႆၽႃႈၵူပ်ႉ၊ ယဵပ်ႉပဵၼ်ၽိုၼ်ယဝ်ႉယွမ်ႉပဵၼ်သီဢရႁၼ်၊ ယဝ်ႉမႃးႁဵတ်းဢထိထၢၼ်၊ ၸမ်ႈတွမ်ႇၵပ်ႉပပိၼ်တုၸင်ႇၶဝ်ႈတြႃးဝႃႈပဵၼ်ၽႃႈၸီဝရ(သၢင်ႇ ၵၢၼ်း) လႄႈဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼုင်ႈမႆလႆႈ-ၸိူင်ႉၼႆ။
ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၼႂ်းၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းသၢမ်ၽိုၼ်ၼၼ်ႉ ယွၵ်းၽိုၼ်လႂ်ၵေႃႈ ထွၼ်ပႅတ်ႈၽိုၼ် ၼၼ်ႉသေ ႁႃၽႅၼ်ႇမႃးယွမ်ႉယဵပ်ႉတႅၼ်းၽိုၼ်ၼၼ်ႉၼႆဢဝ်ၵွႆး။ တႃႇတေႁႃမႃးလႆႈတင်း သၢမ်ၽိုၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇငၢႆႈငႅမ်ႈမိူၼ်ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပုတ်ႉထၶမ်း ၸဝ်ႈၸင်ႇလႆႈဢွၵ်ႇပၵ်းပိူင်ဢၼုၺၢတ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း ပိူဝ်ႈတႃႇ ႁႂ်ႈသင်ၶၶဝ်ၸဝ်ႈဢွၵ်ႇလႄႇ တွင်ႈတဵဝ်းႁႃ(လူႇၶၢမ်ႇဢဝ်လႂ်၊ လႄႇၵဵပ်းဢဝ်ၸွမ်းပႃႇႁႅဝ်ႈထၢင် ၶီႈယိူဝ်ႈလႂ်)လႄႈၸင်ႇပဵၼ် မႃးၾိင်ႈၵထိၼ်သေ ထိုင်မႃးပၢၼ်ႁဝ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ၸင်ႇမီးမႃးၾိင်ႈ လူႇတၢၼ်းၵထိၼ်ၵၼ် ၼႆႉယူႇ။
ၾိင်ႈၵထိၼ်ၼႆႉမီးဝႆႉလၵ်းပိူင်တႃႇသင်ၶၸဝ်ႈၶဝ် တွင်ႈတဵဝ်းႁႃၽႅၼ်ႇၽႃႈဢဝ်မႃးယဵပ်ႉယွမ်ႉ ႁဵတ်းၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းၼႆႉ ဝႆႉပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်း 1 လိူၼ်တဵမ်တဵမ်(တင်ႈဢဝ်လိူၼ် 11 လွင်ႈၶမ်ႈၼိုင်ႈထိုင်လိူၼ် 12 မူၼ်း)။ ၼႂ်းၵႃႈၽွင်းၼိုင်ႈလိူၼ်ၼႆႉပေႃးႁႃလႆႈယဝ်ႉၼႆ ၶႂ်ႈႁဵတ်း လၢႆးၵၢၼ်- ၵၢၼ်းၵထိၼ်မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈလႆႈယဝ်ႈ။ မီးၽိုၼ်လဵဝ်ၵေႃႈဢဝ်ၵၢၼ်းၽိုၼ်လဵဝ်၊ ၵၢၼ်းသွင်ၽိုၼ်လႆႈ သၢမ်ၽိုၼ်လႆႈမိူၼ်ၵၼ်။
လၢႆးႁပ်ႉၵထိၼ်ၵေႃႈ ပေႃးမီးၸဝ်ႈသတ်ႇထႃးမႃးလူႇၸိုင် သင်ၶၸဝ်ႈၶဝ်ၼႆႉတေလႆႈလိူၵ်ႈ ႁႃတူၼ်ဢၼ် ဢမ်ႇမီးသၢင်ႇၵၢၼ်း(မီးၵေႃႈၵဝ်ႇမွင်သေပိူၼ်ႈ)ၼၼ်ႉသေ မွပ်ႈပၼ်မၼ်း ၸဝ်ႈတီႈသွင်ႇၼႃႈသင်ၶယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသင်ၶတူၼ်ဢၼ် ဢဝ်ဝႃႇသႃဢမ်ႇတဵမ်သၢမ်လိူၼ် ၼၼ်ႉလႂ်၊ တူၼ်ဢၼ်သေဝႃႇသႃလူႉ(ဝႃႇႁၵ်း)ၼၼ်ႉလႂ် ဢမ်ႇမီးသိတ်း(ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇ)ႁပ်ႉ ၽႃႈၵထိၼ်မိူၼ်ပိူၼ်ႈ(ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းပၢင်ႈၵထိၼ်ၸိူင်ႉပိူၼ်ႈ)ၼႆယဝ်ႈ။ ပေႃးၵႂႃႇတဵၵ်း ၸီႉႁႂ်ႈပိူၼ်ႈမႃးလူႇၸိုင် ဢဝ်ၸိုဝ်ႈၵထိၼ်သေလူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်ၵထိၼ်၊ ပဵၼ်တၢင်းလူႇၽႃႈ ထမ်းမလႃးၵွႆးၼႆယူႇ။ (ၼႆႉပဵၼ်တႃႇၽသင်ၶၸဝ်ႈၶဝ်)
ၵထိၼ်ၼႆၼၼ်ႉ ႁွင်ႉၸွမ်းထၢင်ႇမႆႉဢၼ်ဢဝ်ၶဵင်ႈၽႃႈမိူဝ်ႈတတ်းလႄႈယဵပ်ႉႁဵတ်းသၢင်ႇ ၵၢၼ်းၼၼ်ႉ။ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈထၢင်ႇမႆႉမႃးႁွင်ႉတႅၼ်းၽႃႈလႄႈၸင်ႇပဵၼ်မႃး- ၽႃႈၵထိၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးလူႇမႅၼ်ႈလၢႆးမၼ်းၸင်ႇပဵၼ်တၢင်းလူႇၵထိၼ်၊ ပေႃးလူႇဢမ်ႇမႅၼ်ႈလၢႆးမၼ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈ တၢင်းလူႇၵထိၼ်၊ ပဵၼ်တၢင်းလူႇၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်ယူဝ်းယူဝ်းၼၼ်ႉၵွႆး။ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈၵထိၼ်သေ ယိူင်းၸူးၸဝ်ႈသြႃႇတူၼ်ၼႆႉ ၸဝ်ႈၸၢင်းတူၼ်ၼၼ်ႉၼႆလူႇတၢၼ်းၸိုင် ဢမ်ႇပဵၼ်ၵၢၼ်လူႇ ၽႃႈၵထိၼ်၊ ဢမ်ႇလႆႈၽွၼ်းပၢင်ႈယွၼ်ႉၵထိၼ်၊ တေလႆႈၽွၼ်းပၢင်ႈတၢင်းလီယွၼ်ႉၸႂ်ၸေ တၼႃးႁဵတ်းတၢင်းလူႇတၢင်းတၢၼ်းၼၼ်ႉၵွႆးယူႇ။
တၢင်းလူႇၵထိၼ်ၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈယိူင်းၸူးသုၼ်ႇၽူႈၵူၼ်းၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼိုင်ႈသေလူႇ။ တေ လႆႈယိူင်းၸူးသင်ၶတင်းမူတ်း၊ ဝႆႉၸေတၼႃးၼိူဝ်ၸဝ်ႈသင်ၶတင်းသဵင်ႈ လူၺ်ႈဢမ်ႇလိူၵ်ႈ ၵေႃႉမၼ်းသေလူႇတၢၼ်းၸင်ႇပဵၼ်ၵၢၼ်လူႇၵထိၼ်။ လႄႈလႆႈၽွၼ်းပၢင်ႈတၢင်းလီယွၼ်ႉ ၵၢၼ်လူႇၵထိၼ်။ လွင်ႈၼႆႉ ၸဝ်ႈသင်ၶၶဝ်လီလႆႈႁေႃးတဵသ်ႈၼႄတၵႃႇသတ်ႉထႃးၶဝ် ႁႂ်ႈၶဝ်ႈ ၸႂ်လွင်ႈၾိင်ႈလူႇၵထိၼ်ၵၼ်ႁႂ်ႈတူဝ်ႈထိုင်ၵၼ်ယူႇႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ။ လူႇတၢၼ်းၵထိၼ် ၵေႃႈ ႁႂ်ႈလႆႈၽွၼ်းပၢင်ႈတၢင်းလီယွၼ်ႉၵထိၼ်တႄႉၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႈ။ လူႇတၢၼ်းဢဝ်ၸိုဝ်ႈ သဵင်လီလၢႆလၢႆၵွႆးၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းပၢင်ႈတၢင်းလီမၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇၸႂ်။ (ၼႆႉပဵၼ် တႃႇတၵႃႇသတ်ႉထႃးၵူၼ်းႁိူၼ်းၶဝ်)။
ၵၢၼ်လူႇတၢၼ်းၽႃႈၵထိၼ်ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် မီးသွင်ပိူင် (1)မႁႃၵထိၼ်/ၵထိၼ်လူင်- ၵထိၼ် ဢၼ်လူႇတၢၼ်းၸွမ်းၾိင်ႈထုင်းထမ်းမလႃးၵူႈပီပီ (2)ၸူလၵထိၼ်/ၵထိၼ်ဢွၼ်ႇ- ၵထိၼ် ဢၼ်လိူၵ်ႈၾၢႆႈယူင်းၵုၺ်၊ ပၼ်ႇမႆ ၊ တေႃးပဵၼ်ၽိုၼ်ၽႃႈ၊ တတ်းယဵပ်ႉ၊ ယွမ်ႉသီႁႂ်ႈယဝ်ႉၼႂ်း ၶိုၼ်းလဵဝ်(ၵမ်ႈၼမ်ႁဵတ်းၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ် 12 မႂ်ႇ 14 ၶမ်ႈဝၼ်းတုမ်းႁႂ်ႈယဝ်ႉၼႂ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလဵဝ်)သေ ဢဝ်လူႇတၢၼ်းၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်မူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႈ။
– ယိူင်းၸူးၽူႈၵူၼ်းၽူႈလႂ်ၽူႈၼိုင်ႈသေ လူႇတၢၼ်း ပဵၼ်ဢတ်ႉတ(ၵွပ်ႈတိတ်းႁွႆႈၽူႈၵူၼ်းလႄႈတၢင်းလူႇတၢင်းတၢၼ်း) ပိူဝ်ႈတႃႇပၼ်ႇတူင်ႇယူႇၼႂ်းဢူဝ်းၶသူင်သၢၼ်(သင်သႃရ)၊
– ယိူင်းၸူးၽသင်ၶၸဝ်ႈတင်းလုမ်းၾႃႉသေ လူႇတၢၼ်း ပဵၼ်ဢၼတ်ႉတ(ၵွပ်ႈဢမ်ႇတိတ်းႁွႆႈၽူႈၵူၼ်းလႄႈတၢင်းလူႇတၢင်းတၢၼ်း) ပိူဝ်ႈတႃႇႁူပ်ႉလႆႈၽၼိပ်ႉပၢၼ်း(ပူၼ်ႉတုၵ်ႉၶတၢင်းၸႂ်)၊
ဝၼ်းလိူၼ် 12 မူၼ်းလႄႈၽွၼ်းလီၵၢၼ်ပဵၼ်ၽဢရႁၼ်။
ၼွၵ်ႈၼိူဝ်ၾိင်ႈလူႇတၢၼ်းၽႃႈၵထိၼ်ယဝ်ႉ ဝၼ်းလိူၼ် 12 မူၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ပုတ်ႉ ထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ႁေႃးတြႃးၽူတ်ႇ(ၵႄႇၶျွတ်ႈ)ဢဝ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢၸႃႇတသတ်ႈ မိူင်းမၵထ ပဵၼ်ႇတၢင်းႁၼ်ၽိတ်းမႃးပဵၼ်တၢင်းႁၼ် ဢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈယဝ်ႉ ၶဝ်ႈပဵၼ်ၽူႈၵမ်ႉၸွႆႈပၸ်ႉ ၸႆ 4 တႃႇပုတ်ႉထသႃသၼႃးၶၢဝ်းယၢဝ်းၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ၵွပ်ႈပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈႁဝ်းဢဝ်ထမ်း သႃမၺ်းၺၽလသုတ်ႉတသေ တွပ်ႇၶေႃႈထၢင်ႇထိူမ်ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းၸႂ်မၼ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈသႂၢင်ႇ သႂ်ႁၢႆၶေႃႈထၢင်ႇထိူမ်လႄႈဝၼ်းလိူၼ် 12 မူၼ်းၼႆႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉၸင်ႇ ႁွင်ႉဝၼ်းၼႆႉဝႃႈ- ဝၼ်းသႃမၺ်ၺၽလ-ၼႆမႃးၵၼ်။
သႃမၺ်ၺၽလ- ၼႆႉ ၽလ- ၽွၼ်းၵၢၼ်၊ ၽွၼ်းလီ၊ ၽွၼ်းပၢင်ႈ။ သႃမၺ်ၺ- ဢၼ်လႆႈ ပဵၼ်ၽဢရႁၼ်(ဢၼ်လႆႈပဵၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈ)။ သႃမၺ်ၺၽလ- ၽွၼ်းလီလွင်ႈၵတ်းယဵၼ် တၢင်းထမ်း ဢၼ်ဝၢႆးလႆႈပဵၼ်ၽဢရႁၼ်(မုၼ်ၸဝ်ႈမုၼ်ၸၢင်း) လႄႈယူႇသဝ်းၸွမ်းမၵ်ႈၵ (မၵ်ႉၵင်ၵ-မၵ်ႈၵင်ႇ) ပႅတ်ႈယိူင်ႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ-ၸိူင်ႉၼႆ။ ၸင်ႇဝႃႈ ဝၼ်းလိူၼ် 12 မူၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းသဵင်ႈသုတ်းၾိင်ႈလူႇတၢၼ်းၵထိၼ်လႄႈပဵၼ်ဝၼ်းသႃမၺ်ၺၽလ(ပဵၼ်ဝၼ်း သင်ၶၸဝ်ႈ) ၼႂ်းၾိင်ႈထုင်းပုတ်ႉထသႃသၼႃးၼၼ်ႉဝၼ်းၼိုင်ႈၼႆယူႇ။
– ထမ်းသႃမၺ်ၺၽလ ၼႆႉသွၼ်ဝႃႈ ၽဝၵူၼ်းႁိူၼ်း တင်းၽဝမုၼ်ၸဝ်ႈ ပိူင်ႈၵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ တီႈလႂ်လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈပၢႆးတူဝ် ပၢႆးၸႂ်လိူဝ်သေတီႈလႂ်
– ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈသိလ်ထမ်း ၽဝမုၼ်ၸဝ်ႈ တိုဝ်းၵမ်လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းလူၺ်ႈဢမ်ႇမီး တီႈတိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းမိူၼ်ၽဝၵူၼ်းႁိူၼ်း
– ႁဵတ်းၵၢၼ်လွင်ႈမၵ်ႈၽူလ်ၼိပ်ႉပၢၼ်း လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းလိူဝ်ၵူၼ်းႁိူၼ်း ၵွပ်ႈယူႇသဝ်း လႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလူၺ်ႈဢမ်ႇမီးၽႂ်မႃးၵဝ်းၸႂ်
– ၵွပ်ႈယူႇၼိူဝ်(ဢွၵ်ႇပူၼ်ႉ)ၵုသူလ်- ဢၵုသူလ်ယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇမီးတၢင်းမႆႈၸႂ်ယွၼ်ႉ ၵုသူလ်- ဢၵုသူလ်သင်ယဝ်ႉ(ၽဢရႁၼ်ၸိူဝ်းတိုဝ်းသိလ်မၼ်ႈၵိုမ်းလႄႈၽဢရ ႁၼ်တႃၶဝ်ၸဝ်ႈ)
မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)
