ၸၢႆးမဵဝ်း မိူင်းၼၢႆး ဢုပ်ႇ/တၢၼ်ႈၶႆႈၼႄ ၵဵဝ်ႇၵပ်းသႃသၼႃတႆးယူၼ်း

ၵေႃလိၵ်ႈလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ပတ်းပိုၼ်ႉလႄႈ တင်းၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး ႁူမ်ႈၵၼ်ၸတ်း ပၢင်ဢၢၼ်ႇၽိုၼ်လၢႆးတႆးယူၼ်း တီႈႁူင်းႁေႃၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 6/10/2019 ။ မီးၸဝ်ႈၽူႈ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်း 10 ၸဝ်ႈပၢႆမႃးဢၢၼ်ႇၶႆႈၼႄ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉၸၢႆးမဵဝ်းမိူင်းၼၢႆး လႆႈဢၢၼ်ႇၶႆႈၼႄလွင်ႈပီႈၼွင်ႉ တႆးယူၼ်းလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းၼၢႆး။ ၸၢႆးမဵဝ်းမိူင်းၼၢႆး ဢုပ်ႇလၢတ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈ ဢဝ်မႃး တႅမ်ႈမၢႆပိုၼ်ၽႄႈပၼ် ၶိုၼ်း ၼင်ႇပႃႈတႂ်ႈၼႆႉၶႃႈဢေႃႈ ….. ။

ဢၼ်တေတေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄ ယၢမ်းတေႃႈလဵဝ်ၼႆႉတႄႉ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းလၵ်းထၢၼ်သႃသၼႃတႆးယူၼ်း လၢၼ်ႉၼႃး တီႈၼႂ်းၶွပ်ႇၶႅပ်ႇၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးလႄႈ ႁိမ်းႁွမ်း ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး။ တီႈတၢင်းမိူင်းၼၢႆး ၵမ်ႈ ၼမ် ဢၼ်ဝႃႈပိုၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈၶူးႁဝ်းၶဝ်လႄႈ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇႁဝ်းၶဝ် လၢတ်ႈၵႂႃႇၼမ်ယဝ်ႉၶႃႈ။

ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၶႂ်ႈၼႄႉၼမ်းပၼ် ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇ လိၼ်ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ဢိတ်းၼိုင်ႈ။ မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ ယၢၼ် ၵႆတင်းတူၼ်ႈတီး မွၵ်ႈ 100 လၵ်း။ ၾၢႆႇဢွၵ်ႇၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး တေမီးၵဵင်းတွင်း၊ ၾၢႆႇၸၢၼ်းတေပဵၼ် လၢင်းၶိူဝ်း ၾၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးၼႆႉ တေမီးဝဵင်းၼမ်ႉ ၸၢင်၊ ၾၢႆႇတၢင်းၸဵင်း ၸၢၼ်းဝဵင်းတႄႉ တေပဵၼ်မွၵ်ႇ မႆႇ။ ၼႆႉတႄႉပဵၼ်လွင်ႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းၼၢႆး။

တီႈႁဝ်းၶႃႈၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ တေပဵၼ်ၾၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇဝဵင်း ဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈယုမ်ႇယမ်ဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်လၵ်း ထၢၼ်သၢၵ်ႈသေႇ ဢၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈပဵၼ်ႁွႆးမိုဝ်းယူၼ်း၊ ဢၼ်တႆးယူၼ်းၶဝ်မႃးတႄႇဝႆႉ မိူဝ်ႈသႃသၼႃတႆး ယူၼ်းၶဝ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်း။ ဢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၼႆ မၼ်းတေယူႇၾၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၵမ်ႈပႃႈၼမ်၊ တၢင်းတူၵ်း တႄႉ ဢမ်ႇပေႃးႁၼ် ၼႂ်းဝဵင်းၵေႃႈမီးဢိတ်းဢွတ်း။

ၵမ်းၼႆႉ ၶႃႈတေမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄ ပိုၼ်းၵႅပ်ႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးလႄႈ လၢၼ်ႉၼႃး မၢႆၼိုင်ႈၼႆႉ ၶုၼ်ၸၢႆး မင်းရၢႆး ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၵေႃႉလဵၵ်ႉ ဢၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶိူဝ်းၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၼၢႆးမိူဝ်ႈ 1310 ဢမ်ႇၼၼ် 1315 ၵေႃႈၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈ။ တီႈၼႆႈ မၼ်းပႆႇတႅတ်ႈတေႃး ပီမၼ်း ၼႂ်းပပ်ႉသၢမ်သီႇပပ်ႉၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ မၢင်ဢၼ်သမ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ 1311၊ မၢင်ဢၼ်သမ်ႉ 1318 ၵေႃႈမီး။ ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းတေ ယူႇတီႈၼႂ်းၵႄႈ AD 1300 လႄႈ 1316 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ၼႆႉၶႂ်ႈသပ်းလႅင်းၼႄ ဢၼ်ဝႃႈ မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶိူဝ်း မႃးတႄႇ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းလၢၼ်ႉၼႃး တႄႉ တႅမ်ႈဝႆႉၸိူင်ႉၼႆသေယဝ်ႉၵေႃႈ တၢင်ႇပပ်ႉတၢင်ႇဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းသမ်ႉၶႆႈၼႄဝႃႈ ၸူဝ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်ၶိူဝ်းပႆႇ ၽႅဝ်မႃးတီႈမိူင်းၼၢႆးၼႆႉ မၼ်းယၢမ်ႈယူႇတီႈတႂ်ႈ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈၵဵင်းႁုင်ႈ ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼႆႉ မၼ်း မီးဝႆႉလုၵ်ႈလၢင်းယဝ်ႉ လၢတ်ႈဝႆႉၸိူင်ႉၼႆၶႃႈ။

ထႅင်ႈပပ်ႉၼိုင်ႈသမ်ႉဝႃႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶိူဝ်းၼႆႉ ၵႂၢမ်းၼမ်ၵၼ်တင်း ပီႈဢၢႆႈမၼ်းသေ ၸဝ်ႈမင်းရၢႆး သူင်ႇမႃးတီႈမိူင်းၼၢႆး ဢၼ်ဝႃႈမႃးတႄႇတႄႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ ႁဝ်းၶႃႈတႄႉႁၼ်ထိုင်ၸိူင်ႉၼၼ်ၶႃႈ။

မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ ၸူဝ်ႈပႆႇထိုင်ပၢၼ်လၢၼ်ႉၼႃးၼႆႉ ဢွၼ်တၢင်းမၼ်းၼႆႉ မၼ်းတေမီးထႅင်ႈယူႇလၢႆလၢႆပၢၼ်။ ၵွပ်ႈသင်ၼႆ မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ မီးပပ်ႉ သၢမ်ပပ်ႉ ပီတႄႇမၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် ပပ်ႉၼိုင်ႈဝႃႈ BC – 519 ယူႇတီႈၼႆႈ သွၼ်ႇၵႂႃႇတၢင်းလင် ပေႃးၼႆၸိုင် မၼ်းတေပဵၼ် 2500 ပီ ဢၼ်ၼႆႉ ၸူဝ်ႈပႆႇထိုင်လၢၼ်ႉၼႃးၼႆႉ မၼ်း ၸၢင်ႈမီးထႅင်ႈယူႇလၢႆလၢႆပၢၼ်လႄႈ ၶႆႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄၵူၺ်း။

ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ဢၼ်ၼႆႉတႄႉ မၼ်းၵေႃႈဢမ်ႇၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈတင်း လၢၼ်ႉၼႃးတႄႉတႄႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ထႅင်ႈဢၼ် ၼိုင်ႈ တၢင်းၼႃႈလၢၼ်ႉၼႃးၼႆႉ ၵွပ်ႈသင်လႄႈဝႃႈတေမီးထႅင်ႈလၢႆလၢႆပၢၼ်ၼႆ ႁဝ်းၶႃႈႁၼ်လၵ်းထၢၼ် မိူၼ် ၸိူင်ႉဝႃႈ မေႃႈဝိၼ်ႈ၊ မေႃႈဝႅင်ႈၶဝ် သမ်ႉထႅင်ႈမၢၵ်ႇႁိၼ်သၢႆၶေႃးၶဝ်။

မၢႆသွင်သမ်ႉမိူဝ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ် လၢၼ်ႉၼႃးႁိူဝ်ႈႁိူင်း ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵိုဝ်ၼႃး သဵင်ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၽရႃႉၵိုဝ်ၼႃး ၼႆႉ တႄႉ မၼ်းတေထုၵ်ႇႁႃႉ၊ ပႆႇထုၵ်ႇႁႃႉၼႆ ႁဝ်းၶႃႈတေလႆႈထတ်းၶိုၼ်း။ ၵွပ်ႈဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ သဵင်ႁဝ်းၼႆ ဢၼ်ပၢၼ် ၽရႃႉၵိုဝ်ၼႃး ၼႆႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ 1335 ,1385 AD ။

ၵမ်းၼႆႉ ပၢၼ်ၸဝ်ႈတိလေႃးၵ၊ ပၢၼ်ၸဝ်ႈတိလေႃးၵၼႆႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ 1487 ၼႂ်းပၢၼ်ၼႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းလၢၼ်ႉၼႃး တႄႉ ပဵၼ်ပၢၼ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်းထိသုတ်း တႃႇမိူင်းလၢၼ်ႉၼႃး။ ပၢၼ်ၸဝ်ႈၽရႃႉၵႅဝ်ႈ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ AD 1495 -1525 ဢၼ်ၼႂ်းသၢမ်ပၢၼ်ၼႆႉ မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ တေယူႇတႂ်ႈ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈလၢၼ်ႉၼႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ႁဝ်းၶႃႈ မႃးတူၺ်းၼႆႉ ၼႂ်းၵႄႈဢၼ်ၸဝ်ႈသၢမ်ၸဝ်ႈၼႆႉ မၼ်းတေလွတ်ႈဝႆႉယူႇ လၢႆလၢႆပီ မိူၼ်ၸိူင်ႉ ဝႃႈ ၸဝ်ႈၽရႃႉၵိုဝ်ၼႃးၼႆႉ တေႃႇထိုင် AD 1385 မႃးထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈတိလေႃးၵရတ်ႉၼႆႉ တေပဵၼ် 1441 ၼႂ်း ၵႄႈပီၸိူဝ်းၼႆႉ တေလွတ်ႈဝႆႉ ပၢၼ်ၸဝ်ႈတိလေႃးၵရတ်ႉ တင်း ၸဝ်ႈၽရႃႉၵႅဝ်ႈၼႆႉ ၼႂ်းၵႄႈမၼ်းတေလွတ်ႈဝႆႉ ပီၸိူဝ်းၼႆႉ။

ပေႃးၼႆ မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ ၼႂ်းပပ်ႉတႅမ်ႈဝႆႉတႄႉ မၼ်းမိူၼ်ဝႃႈ မၼ်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၵႂႃႇ ၵႅပ်ႉၼိုင်ႈၶၢဝ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ပၢၼ် ဢၼ်လၢၼ်ႉၼႃးဢုပ်ႉပိူင်ႇသေ မၢင်ပွၵ်ႈငဝ်ႈၸိုင်ႈလၢၼ်ႉၼႃးဢူၼ်ႈၵႂႃႇသေ မိူင်း ၼၢႆးၼႆႉလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵႂႃႇၼိုင်ႈၵႅပ်ႉၼိုင်ႈၵမ်းၼႆ မၼ်းပွင်ႇၸႂ် ၸိူင်ႉၼၼ်ဝႆႉ။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈမိူင်းၼၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈထိသုတ်း ပုၼ်ႈတႃႇလၢၼ်ႉၼႃး၊ ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸဝ်ႈ ၽရႃႉမင်းရၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉသၢႆၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈ ၽရႃႉမင်းရၢႆး တင်ႈတႄႇၸဝ်ႈၶုၼ်ၶိူဝ်း ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၽရႃႉမင်း ရၢႆး တေႃႇပေႃးသုတ်းထိုင် ၸဝ်ႈမႄႈၵု။ ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းၵႂႃႇပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၵၼ်တင်း ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းၽရႄႉၶဝ် မိူင်းၼၢၼ်ႉၶဝ် ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းပိူင်ႈၵၼ်ဢီႈသင်ၼႆ မိူင်းလၢၼ်ႉၼႃးၼႆႉ ပေႃးတႃႇတၢင်ႇမိူင်းၼႆႉ တေႁၢင်ႇၵႆၵၼ်ဢိတ်းဢိတ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၸိူဝ်ႉသၢႆၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈဢၼ်ၸမ်။ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းၼၢႆး တင်း ၵဵင်းႁုင်ႈတႄႉ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းတၢင်ႇမိူင်း။ မိူင်းၼၢႆး တင်းၵဵင်းႁုင်ႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၸိူဝ်ႉသၢႆၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈ ၸဝ်ႈၽရႃႉမင်းရၢႆးၵမ်းသိုဝ်ႈ။

ပၢၼ်ၸဝ်ႈတိလေႃးၵရတ်ႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၼႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢပ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ႉၼႃးႁိူဝ်ႈႁိူင်းသုင် သုတ်း။ ဝၢႆးလိုၼ်း AD 1462 မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ ယူႇပႃႈတႂ်ႈ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈမိူင်းလၢၼ်ႉၼႃးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈတိလေႃးၵရတ်ႉၼႆႉ ႁုပ်ႈသိမ်းဢဝ်ပႃး မိူင်းသူႈ၊ မိူင်းလၢႆးၶႃႈ၊ မိူင်းၸိတ်ႇ၊ မိူင်းၵိုင်၊ လွၵ်းၸွၵ်ႇ၊ ၸၢမ်ၵႃး၊ ယွင် ႁူၺ်ႈ မိူင်းၼွင်မွၼ် သမ်ႉထႅင်ႈမိူင်းသီႇပေႃႉ။

တီႈၼႂ်းပပ်ႉၼႆႉ မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၼွင်မွၼ် ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းၸၢင်ႈပဵၼ်ၼွင်ဝွၼ် ဢၼ်ၸမ်မၼ်းသမ်ႉ ၸဝ်ႈ ၾႃႉတႆး ဢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ ၵဵင်းႁုင်ႈ ပဵၼ်သၢႆၸိူဝ်ႉၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸဝ်ႈၽရႃႉမင်းရၢႆး။ ယွၼ်ႉ ၼႆလႄႈ မိူၼ်ၸိူင်ႉဝႃႈ ၽႃသႃ ၵိူဝ်းယမ်လႂ် ၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈထုင်း တၢင်းႁူႉတၢင်းမေႃ ၵူႈပၢႆးပၢႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မိူင်း ၼိုင်ႈလႄႈမိူင်းၼိုင်ႈ မၼ်းတေၶွၼ်ႈၶူၼ်းၸူးၵၼ် ၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ် သွၼ်ပၼ်ၵၼ် ၸႃႉၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ တေမီး ၸိူင်ႉၼႆ။

ဢၼ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းၼၢႆး ၽွင်းငမ်းမိူင်းၼၢႆး မိူဝ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ႉၼႃးၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင် ယၢမ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ႁဝ်းၶႃႈလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လႆႈလူဢၢၼ်ႇတီႈပပ်ႉၵူႈဢၼ်ဢၼ်သေ ယဝ်ႉၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ဢွၵ်ႇမႃး ဢၼ်မီး (4) ၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈၶုၼ်လူး ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၽရႃႉမင်းရၢႆး AD-13 ။

ထႅင်ႈမၢႆ (2) ၼႆႉပဵၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်တဵင်ႇယူၵ်ႉၶမ်းသႅၼ်ၸိုဝ်ႈၼႆႉတႄႉၵွပ်ႈပိၼ်ႇမႃးတင်း ၾၢႆႇဢင်းၵိတ်ႈလႄႈ ပႆႇ တႅတ်ႈတေႃး ၼႆႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်ၶိူဝ်း။

မၢႆ (3) ၼႆႉပဵၼ်ၸဝ်ႈငိုၼ်းပွင်ႇၾႃႉ ၼႆႉၵေႃႈ ပိၼ်ႇဢွၵ်ႇမႃးတီႈၽႃသႃထႆးၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉ ႁႂ်ႈပေႃးတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ လီၼၼ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈလူဝ်ႇထတ်းၵႂႃႇထႅင်ႈယူႇ။ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၼႆႉသမ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈမႄႈၵု ပဵၼ်သၢႆၸိူဝ်ႉၼိူဝ်ႉ လိူတ်ႈၸဝ်ႈၽရႃႉမင်းရၢႆး လၢၼ်ႉၼႃးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းၼၢႆး ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်း တေႃႇထိုင် AD 1551 ၽႅဝ်မႃးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵဵင်းမႆႇၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်မူးမၢတ်ႈၶဝ် ပၢင်းၸဝ်ႈမႄႈၵု ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်တီႈၵဵင်းမႆႇ AD 1551 တေပဵၼ်ၸိူဝ်ႉသၢႆၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈ ၽရႃႉမင်းရၢႆး ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းၼၢႆး ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်း။

မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ မၢင်ပီဢၼ်လွတ်ႈႁၢမ်းဝႆႉၵေႃႈမီး 1300 တေႃႇထိုင် 1500 ပီပွင်း သၢမ်ပၢၵ်ႇႁႃႈသိပ်းၼႆႉ မိူင်း ၼၢႆးယူႇတႂ်ႈလၢၼ်ႉၼႃး လွတ်ႈလႅဝ်းသေၼႆႉ ၸဝ်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်ၵူၺ်းမီး (4) ၸဝ်ႈၵူၺ်းၼႆ မၼ်းပႆႇၸႂ်ႈၶႃႈ။ မၼ်းပဵၼ်တၢင်းယူပ်ႈယွမ်းႁဝ်းၶႃႈ လူဝ်ႇလႆႈသိုပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းထႅင်ႈ ဢၼ်ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ပၢၼ်ၸဝ်ႈတိလေႃးၵရတ်ႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၼႃးၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းၼၢႆးၼႆႉ မၼ်းတေယူႇတၢင်း တူၵ်းလႅၼ်လိၼ်လၢၼ်ႉ ၼႃး သၢၵ်ႈသေႇလၵ်းထၢၼ်ဢၼ်မီးဝႆႉ ၶွပ်ႇၶႅပ်ႇမိူင်းၼၢႆးၵေႃႈႁဝ်းၶႃႈလႆႈႁၼ်။

မိူၼ်ၼင်ႇၵွင်းမူးယူၼ်း ယူႇတီႈဝၢၼ်ႈၼႃးၶၢၼ် ဢိူင်ႇၼႃးၶၢၼ် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ပုင်ႇလၢႆးမၼ်းတႄႉ တေ မိူၼ်ပျၢတ်ႈသၢတ်ႈ သိူၵ်ႈပိုၼ်းမၼ်းတႄႉ ႁဝ်းၶႃႈတေလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵႂႃႇထႅင်ႈ။ ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ၵွင်းမူး တီႈဝတ်ႉမွၵ်ႇၸၢမ် ဝဵင်းမွၵ်ႇမႆႇ၊ ၵွင်းမူးဢၼ်ၼႆႉ တႄႇပဵၼ်ႁၢင်ႈပျၢတ်ႈသၢတ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူးမႆႉယူမ်း ၼႆႉသမ်ႉ တေမီးပႅတ်ႇၼႃႈ ၼိုင်ႈၼႃႈၼႆႉတေမီးၼိုင်ႈသုမ်ႉ တေ မီးယူႇပႅတ်ႇသုမ်ႉပႅတ်ႇမုၵ်ႉ။ တၢင်းၼႂ်း တေမီးႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ၼိူဝ်မၼ်းတႄႉပုတ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ မၼ်းတေပဵၼ် ႁၢင်ႈသင်တႄႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈလၢမ်းယၢပ်ႇဝႆႉ မၼ်းတေပဵၼ်ႁၢင်ႈၸေႇတီႇၵေႃႈပဵၼ်လႆႈ။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူးၼွင်ႉပီႈ ၼႆႉယူႇတီႈဝၢၼ်ႈၼႃးလွႆ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ပဵၼ်ၾၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်း ဢၼ်ၼႆႉမၼ်း ပဵၼ်သွင်မဵဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်ဝႆႉ ပေႃးတူၺ်း Design မၼ်းၼႆ ၼိုင်ႈၾၢႆႇတေမီး သၢမ်ၼႃႈ ၼႆႉပဵၼ် ၵွင်းမူးၼွင်ႉပီႈ ယူႇတီႈမိူင်းၼၢႆး။

တီႈၵဵင်းသႅၼ်ၼႆႉ မီးၵွင်းမူးပီႈၼွင်ႉ ဢၼ်ၼႆႉတႄႉၵဵဝ်ႇၶွင်ႉၵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇ ပႆႇႁူႉ ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ တေပဵၼ်ၵွင်းမူးတီႈ မႆႉႁႆး မၼ်းတေပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမႆႉႁႆး ဢိူင်ႇၼႃးၶၢၼ် ၸႄႈ ဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉပဵၼ် ၵွင်းမူး ဝတ်ႉလွႆၸၢင်ႉ ပွၵ်ႉဢူးယဵၼ်ႇ ဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ဢၼ်ၼႆႉမၼ်းတေပဵၼ် သီႇ ၸဵင်ႇ၊ ဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉပဵၼ်ၵွင်းမူး ဝတ်ႉပႃႇႁူ ဝၢၼ်ႈၵုင်းလူင် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၵွင်းမူးဝၢၼ်ႈႁူဝ် ၾၢႆၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၼႆႉၵေႃႈပဵၼ်ၾၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇဝဵင်း ပုင်ႇႁၢင်ႈ မၼ်းတႄႉႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ပဵၼ်ပုင်ႇႁၢင်ႈ ၾၢင်ယူၼ်း၊ ပုင်ႇႁၢင်ႈလၢၼ်ႉၼႃး။ ဢၼ်ၼႆႉသမ်ႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူး တီႈဝတ်ႉၼႃးသၢႆး ဝၢၼ်ႈၼႃးသၢႆး ၸႄႈဝဵင်း မွၵ်ႇမႆႇ။ ဢၼ်ၼႆႉတႄႉ တေပဵၼ်ပုင်ႇႁၢင်ႈသွင်မဵဝ်း။ ၼႆႉသမ်ႉပဵၼ်ၵွင်းမူး ႁၢႆးၵိူဝ် ဝၢၼ်ႈႁၢႆးၵိူဝ် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်း ၼၢႆး ၼႆႉႁဝ်းၶႃႈႁွင်ႉဝႃႈ မူၺ်ႇတေႃႇႁၢႆးၵိူဝ်။ ၼႆႉတႄႉ တီႈလၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်တီႈတင်းၼိူဝ်မၼ်း သမ်ႉ ထႅင်ႈဢၼ်တီႈမူၼ်းမူၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ထႅင်ႈတီႈႁၢႆးၵိူဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ ပဵၼ်ၵွင်းမူးမူၺ်ႇတေႃႇ ႁၢႆးၵိူဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ တီႈလၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်း တေမီးယူႇ ႁႃႈၸၼ်ႉ မၼ်းတေၶိုၼ်ႈၵႂႃႇမူၼ်းမူၼ်းသေ မၼ်းတေမီးမွၵ်ႇမူဝ် ၸိူင်ႉ ၼၼ်။

ဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉပဵၼ် ၵွင်းမူးဝတ်ႉလွႆလႅၼ်း ယူႇတီႈဝၢၼ်ႈလွႆလႅၼ်း ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၼႆႉၵေႃႈႁဝ်းႁၼ် ထိုင်ဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ႁွႆးမိုဝ်းယူၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈပေႃးတူၺ်းပီတႄႇမၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ တူၵ်းလိုၼ်းပၢၼ်လၢၼ်ႉ ၼႃးယူႇ ၸၢင်ႈတႄႇဝႆႉမိူဝ်ႈၽွင်း သႃသၼႃယူၼ်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းဝႆႉ ၼႆၵေႃႈၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈ။ ၵွပ်ႈသင်လႄႈၼႆ ၵွင်း မူးဝတ်ႉလွႆလႅၼ်းဢၼ်တႄႇမႃးၼႆႉ တႄႇၼႂ်းပီ 1722 ပေႃးၼပ်ႉတူၺ်းပီမၼ်းတႄႉ 297 ပီယဝ်ႉ။

ယဝ်ႉၵေႃႈ ၵွင်းမူးမူၺ်ႇတေႃႇႁွင်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉပဵၼ်ၸဝ်ႈမႂ်ႇဢွၼ်တၢင်းမၼ်း တႄႉတႄႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈယူၼ်းတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးဝတ်ႉႁူဝ်ၶူဝ် ပွၵ်ႉၼႃႈႁွင်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၵွင်းမူး ဢၼ်ၼႆႉ ႁဝ်းတူၺ်းႁၢင်ႈမၼ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ႁဝ်းႁူႉလႆႈ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၵွင်းမူးႁၢႆးၵိူဝ် ဝၢၼ်ႈႁၢႆးၵိူဝ် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်း ၼၢႆး ဢၼ်ၼႄၵႂႃႇၵွင်းမူးၵမ်းဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ ပဵၼ်မူႇလဵဝ်ၵၼ် ပဵၼ်တီႈလဵဝ် ဢွင်ႈလဵဝ်ၵၼ်။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ၵွင်းမူးဝတ်ႉမိူင်းပူပ်ႈ ဝၢၼ်ႈၼႃးၶၢၼ် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၵွင်းမူးၼႃးသၢႆး ဝၢၼ်ႈၼႃးသၢႆး ၵွင်းမူးမူၺ်ႇတေႃႇႁွင်ႇၼႆႉ တူၺ်းၸွမ်မၼ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ႁူႉလႆႈယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးဝတ်ႉလွႆၸၢင်ႉ ပွၵ်ႉဢူးယဵၼ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၵွင်းမူးဢၼ်ၼႆႉတႄႉ မၼ်းသုင်တႄႉတႄႉ ၼႆႉယူႇပႃႈတႂ်ႈၵွင်းမူးထႆႇၶိုၼ်ႈ ၵႂႃႇလႄႈ မၼ်းတေႁၼ် မိူၼ်ၸိူင်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇပေႃးသုင်ၵႃႈႁိုဝ်။

ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းသုင်ႁႅင်းၼႃႇ ၵွင်းမူးဝၢၼ်ႈၽႃႉ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ဢၼ်ၼႆႉမၼ်းလၢၵ်ႇလၢႆးသင်ၼႆ ႁၢင်ႈတူဝ် ၸၢင်ႉၼၼ်ႉ လိၼ်ထူမ်ဝႆႉ ၶႂ်ႈမီးမွၵ်ႈႁႃႈသွၵ်ႇ – ႁူၵ်းသွၵ်ႇၼႆႉ။ ၵွင်းမူး သၼ်တေးၼွင်ငိူၵ်ႈ ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆး မၼ်းတႄႉပဵၼ်ဝႂ်မူဝ် ဢၼ်တင်ႈဝႆႉသေလႄႈ တီႈႁိင်ႇၵွင်းမူးၼၼ်ႉ ယဝ်ႉၵေႃႈပၢၼ်းသွႆးဢၼ်သႂ်ႇဝႆႉ တီႈၼႆႈ။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၵိၼ်ႇၼရႃႇ ၵွင်းမူးဝၢၼ်ႈ ၾၢႆႇဝၢၼ်ႈႁူဝ်ၽၢႆ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ယဝ်ႉ ၵေႃႈႁၢင်ႈၵိၼ်ႇၼရီႇ ၵွင်းမူးၼမ်ႉမေႃႇငိုၼ်း ဝၢၼ်ၵဝ်ႇၼမ်ႉမေႃႇငိုၼ်း ၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင်။ ယဝ်ႉၵေႃႈႁုၼ်ႇ ႁၢင်ႈ ၽြႃးၸၢင်ႉၶၢမ်ႇ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ မီးၼမ်တႄႉ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး။ ယဝ်ႉထႅင်ႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးၸၢင်ႉၶၢမ်ႇ ၵွင်းမူး (28) ၵေႃႈတဵၵ်းႁၢၼ် တဵၵ်းၶမ်း ၸီႇၸဝႃႇ တီႈဝတ်ႉလွႆလႅၼ်း ဝၢၼ်ႈလွႆ လႅၼ်း ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး။

ဢၼ်တႄႇဝတ်ႉၼႆႉ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် ပီပွင်းတေမီး (297) ပီ ဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉပဵၼ်ဝတ်ႉမွၵ်ႇၸၢမ် ၸႄႈ ဝဵင်းမွၵ်ႇမႆႇ တဵၵ်းႁၢၼ်တဵၵ်းၶမ်း ၸီႇၸဝႃႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပေႇလိၵ်ႈယူၼ်း လိၵ်ႈထမ်း ဝတ်ႉမွၵ်ႇၸၢမ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၶႃႈ ပဵၼ်လိၵ်ႈယူၼ်း၊ လိၵ်ႈထမ်းၸႅတ်ႈၸႅတ်ႈ။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ ၶႅပ်းလိၵ်ႈၵမ်ႇမဝႃႇ လိၵ်ႈယူၼ်း လိၵ်ႈထမ်းၼႆႉသမ်ႉ မီးၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင် မၼ်းမီး တီႈလႂ်ၼႆတႄႉ ၶႃႈတေဢမ်ႇလၢတ်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈတႃႇတေလၢတ်ႈၼႆႉ မၼ်းပႆႇသၢင်ႇထုၵ်ႇ။

လွင်ႈၶေႃႈမုလ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈဢဝ်မႃးတီႈလႂ်ၼႆ ၸုမ်းႁဝ်းၶႃႈ ဢၼ်သွၵ်ႈႁႃ ၶေႃႈမုလ်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ တေ ပဵၼ် တေမီးလၢႆလၢႆၵေႃႉ ၸဵမ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဝတ်ႉဝိၸ်ႉၸႃႇရီႇ၊ ၸၢႆးမွင်ႇၵျီး၊ ၸၢႆးပၢင်ႇၾႃႉ၊ ၸၢႆးမဵဝ်း၊ ၸၢႆးၶိူဝ်း ႁၢၼ် ၼၢင်းၶမ်းၸင်ႈ ၸၢႆးၵျေႃႇမိၼ်ႉ ၸၢႆးၸူဝ်းမူဝ်း ၸၢႆးသိူဝ်ၶမ်းၾႃႉ ၸၢႆးၸွမ်မိူင်း ၸၢႆးၸၢႆး ၸိူဝ်းၼႆႉၶႃႈ။

ၸၢႆးမဵဝ်း မိူင်းၼၢႆး ဢုပ်ႇ/တၢၼ်ႈၶႆႈၼႄ ၵဵဝ်ႇၵပ်းသႃသၼႃတႆးယူၼ်းၼႆႉ ယူႇတီႈၸၢႆးၸွမ်သႅင် ဢဝ်မႃးတႅမ်ႈမၢႆပိုၼ်ၽႄႈပၼ်ၶိုၼ်း။