ပိုၼ်းၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး “ၸဝ်ႈၵေႃးလီႇ”

ၸိုဝ်ႈ – ၸဝ်ႈၵေႃးလီႇ မိူင်းပၼ်ႇ

ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ – ၸၢႆးၵႃၶမ်း၊ ၸၢႆးလဵၵ်ႉ (ၸိုဝ်ႈမုၼ်ၸဝ်ႈ- ၸဝ်ႈၵေႃးလိယ)

ပေႃႈၸိုဝ်ႈ – လုင်းၵျွင်းၼုမ်ႇ

မႄႈၸိုဝ်ႈ – ပႃႈၵျွင်းသႅင်

ၵိူတ်ႇ – ပီၵေႃးၸႃႇ 1184 လိူၼ် 12 လွင်ႈ 9 ၶမ်ႈ (ဝၼ်းၸၼ်)

တီႈၵိူတ်ႇ – ဝၢၼ်ႈၸွၵ်ႉ ဢိူင်ႇၼွင်ၶဝ်ႈလၢမ်၊ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းၸၢၼ်း။

ၼႃႈႁိူၼ်း – တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵိုၵ်း ၼၢင်းၶမ်းၵျႃႇ ႁူဝ်လူင်ၵုင်းႁႆး ဝၢၼ်ႈမၢၵ်ႇမူင်ႈၶႃၵႂၢႆး၊ မိူဝ်ႈဢႃႇယု 40 ပီ၊ မိူဝ်ႈပီ 1224 ။ မီးလုၵ်ႈလၢင်းႁူမ်ႈၵၼ်လၢႆၵေႃႉ ၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈလဵင်ႉ/ဢမ်ႇၸပ်းသေၵေႃႉ။

ၶၢဝ်းတၢင်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း – ဢႃႇယု 6 ၶူပ်ႇ ႁဵတ်းၵပ်ႈပီႇယူႇဝတ်ႉၵျွင်း ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင်ၵိူင်းယူၼ်း “ၸဝ်ႈတုမေးထႃး” ဝတ်ႉၵျွင်းၼွင်ၶဝ်ႈလၢမ်။ ပဵၼ်ၵပ်ႈပီႇလႆႈဝႃႇၼိုင်ႈ ႁဵၼ်းဢဝ်ထမ်းတႆး၊ ထမ်းယူၼ်း၊ လိၵ်ႈ ၸၼ်ႉငဝ်ႈလႆႈသဵင်ႈယဝ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်သၢင်ႇၼုင်ႈလိူင်၊ လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၵေႃးလိယ ။ ထိုင်မႃးဢႃႇယု 19 ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းသိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃ တမ်ႈတီႈၸဝ်ႈ တုလူဝ်းၵႃး (ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးၼွႆႉ) ဝတ်ႉၵျွင်းၼႃးပွႆး။ ထိုင်မႃးပီၵေႃးၸႃႇ 1204 ဢႃႇယု 20 ပီ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၢင်း၊ သိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈထမ်းတီႈဝတ်ႉၵျွင်းၼႃးပွႆး ၶၢဝ်းတၢင်း 6 ပီ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ သိုပ်ႇမိူဝ်းႁဵၼ်းဢဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတမ်ႈတီႈၸဝ်ႈ တူၼ်ၶူးလူင်ၵိူင်းသုထမ်ႇမႃႇဢူးဢုၵ်ႉၵထ ၵျွင်းႁေႃဢူး တီႈၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး မိူဝ်ႈပီ 1210 ၼီႈ။

ယူႇဝတ်ႉၵျွင်းႁေႃဢူးမိူင်းၼၢႆး လႆႈ 4 ဝႃႇသႃ 1214 ၼီႈ၊ ၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇၵျွင်း သူၺ်ႇမျိၼ်းဝူၼ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈ ဝဵင်းမၢၼ်ႈတႃႈလိူဝ်ႇ (မၼ်းတလေး)။ တမ်ႈတီႈၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဢူးၼၼ်ႇတိၸႃႇရသေ သိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်ထမ်းပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင် ထႅင်ႈ။ ဢိင်ၼိူဝ်ၶတ်းၸႂ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢူမ်ဢၢၼ်ႇလႆႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင် တင်းသဵင်ႈ၊ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်သေ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမင်းတုင်း ပေႃးမႃးယွၼ်းႁဵတ်းပေႃႈဢွၵ်ႇ။

ၼမ်ႉၵတ်ႉ – လူင်ႉလႅၼ်ႇလိၵ်ႈထမ်း/လိၵ်ႈမိူင်း (လေႃးၵီႇ/လေႃးၵုတ်ႈ) ၸုမ်ႇၵူႈထိုင်တီႈ။ ပဵၼ်မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈ/ႁေႃးလိၵ်ႈ၊ တႅမ်ႈလိၵ်ႈလင်ႇၵႃႇ မီးၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။

ၽွၼ်းၵၢၼ်(လိၵ်ႈလၢႆး) – ဢိင်ၼိူဝ်ဢမ်းၼၢၸ်ႈ ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႇငမ်းၵဝ်းယုင်ႈ၊ ယူႇၼႂ်းၽဝႃႉသၢင်ႇၵၢၼ်း ပူၵ်းပွင်ၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလိူဝ်ႁႅင်းလႄႈ ထိုင်မႃးၼႂ်းပီ 1223 ၼီႈ၊ ဢႃႇယု ၸဝ်ႈလႆႈ 39 ၊ ဝႃႇသႃၸဝ်ႈလႆႈ 19 ဝႃႇၼၼ်ႉ လႆႈပူတ်းဝၢင်းသိၵ်ႈၶႃႇပႅတ်ႈ တီႈၵျွင်းၼႃးပွႆး။ ထိုင်မႃးဢႃႇယု 40 ပီ လႆႈသွၼ်ႉမိင်ႈၵူပ်ႉၵူႈပဵၼ်ႁိူၼ်းၵိုၵ်း ၼၢင်းၶမ်းၵျႃႇ။ ၼႂ်းၸၢတ်ႈပၢၼ် ၵူၼ်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၽႃႇသႃႇသႃႇသၼႃႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ဢွၵ်ႇဢႅဝ်ႇတွင်ႈတဵဝ်းထိုင်မိူင်းယူၼ်း၊ မိူင်းထႆး၊ ၵဵင်းႁၢႆး၊ ၵဵင်းမႆႇ၊ လမ်းပုၼ်း၊ လၶွၼ်း၊ မႄႈႁွင်ႈသွၼ်၊ မိူင်းပၢႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ထိုင်တီႈလႂ်ၵေႃႈ ထုတ်ႇလိၵ်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ တႅမ်ႈလင်ႇၵႃႇ ၸွမ်းၼင်ႇၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းမေႃလေႃးၵီႇ လေႃးၵုတ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇမီး။

လိၵ်ႈဢၼ်ၸဝ်ႈၵေႃးလီႇ တႅမ်ႈဝႆႉလႄႈတိုၵ်ႉသွၵ်ႈႁႃႁၼ်ၼၼ်ႉ တင်းသဵင်ႈမီး 200 ၽိုၼ်။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်လိုဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ပဵၼ်ၽိုၼ်လိၵ်ႈသုတ်ႉတၼိပ်ႉပႃၼ။ ၸဝ်ႈၵေႃးလီႇၼႆႉ လိူဝ်သေၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ယဝ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶူးမေႃဢၼ်တႅမ်ႈၽိုၼ်လိၵ်ႈၼမ်တွၼ်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈ၊ ၽႄႈၵေႃႈၽႄႈၸွတ်ႇၼမ်လၢႆၵူႈတီႈယဝ်ႉ။

သဵင်ႈၵမ် – ၵေႃးၸႃႇ ပီ 1257 လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈ (ဝၼ်းၸၼ်) ပွတ်းၼႂ်ၶၢဝ်းၵၢင်ဝၼ်းထွင်ႇႁူဝ် တီႈႁိူၼ်းဝၢၼ်ႈမၢၵ်ႇမူင်ႈၶႃၵႂၢႆး မိူင်းပၼ်ႇ ၽွင်းဢႃႇယု 73 ပီ ။

ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉမႅၵ်ႉၵသိၼ်းၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 014, February 2019