ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ တႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈဢဝ်ၸႂ်သႂ်ႇၼၵ်းၼၵ်းၼႃၼႃ၊ ၵွပ်ႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၵၼ်တင်းပၢႆးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ (Development) ၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး (Economic) ၊ ပၢႆးယူႇလီ (Health care) ။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပိုၼ်ႉထၢၼ်မၼ်း လုၵ်ႉတီႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၸိုင်ႈမိူင်း မႃးလွၼ်ႉလွၼ်ႉ။ ငဝ်းလၢႆးပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႂ်းမိူင်းႁဝ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉ ဝႆႉတင်းၼမ်၊ ပဵၼ်ၵွပ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢမ်ႇတူၺ်းထိုင်ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ယူႇတီႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႂ်းမိူင်း တူၵ်းတႅမ်ႇၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ လႄႈပဵၼ်ၵွပ်ႈငဝ်းလၢႆးဝၢၼ်ႈမိူင်းဢမ်ႇၼိမ်။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးလွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႂ်းမိူင်းတႆး လႄႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉမႃးတၢင်းႁိုင်။
ငဝ်းလၢႆးပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႂ်းမိူင်း (မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်)
ပေႃးတူၺ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး လႄႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ်ၸိုင် တေလႆႈႁၼ်ဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတႆးႁဝ်း တင်းၼမ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်မီးတိုဝ်ႉတၢင်းၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း တေႃႇပေႃးယဝ်ႉတူဝ်ႈမီးၵမ်ႈဢေႇ။ ဢဝ်ႁူဝ်ၵူၼ်း ၸိူဝ်းဢၼ်မီးတိုဝ်ႉတၢင်းလႆႈၶဝ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႈ ၵမ်ႈဢေႇၵူၺ်း။ ၸိူဝ်းမီးတိုဝ်ႉတၢင်းလႆႈၶဝ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းသေ ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းတေႃႇပေႃးယဝ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ၸိူဝ်းပေႃႈမႄႈပွင်ႇၸႂ်သေ တၢင်းႁိူၼ်းၵေႃႈပွင်ပဵၼ်လႆႈၼၼ်ႉၵူၺ်း။
ပၼ်ႁႃဢၼ်ႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းတႄႉ ၵွပ်ႈပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢမ်ႇမီးပိုၼ်ႉႁူႉပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇမႃးၸဵမ်ပိုင်းလႄႈ ဢမ်ႇပွင်ႇၸႂ်၊ ဢမ်ႇႁၼ်ထိုင်ဝႃႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ လမ်ႇလွင်ႈ၊ မၢင်ၼႃႈႁိူၼ်း လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း တၼ်းလႆႈသွင်သၢမ်ၸၼ်ႉၵူၺ်းၵေႃႈ ပေႃႈမႄႈဝႃႈလူဝ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်ႁိူၼ်းၼႆသေ ဢဝ်ဢွၵ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းပႅတ်ႈ။ ၵမ်ႈပႃႈၼမ် ပဵၼ်ၸွမ်းၸိူဝ်းဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ဢၼ်ယူႇၵႆဝဵင်း လႄႈၸိူဝ်းယူႇၶွပ်ႇဝဵင်း။ ပေႃႈမႄႈမၢင်ၸိူဝ်းပွင်ႇၸႂ်သေ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလမ်ႇလွင်ႈသေတႃႉ ၵွပ်ႈၼႃႈႁိူၼ်းဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇပွင်ပဵၼ်လႆႈ တႃႇၵမ်ႉၸွႆႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ယဝ်ႉၸၼ်ႉ 8-9 ၵူၺ်းသေဢွၵ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းပႅတ်ႈၵေႃႈမီးတင်းၼမ်။
ၸိူဝ်းယဝ်ႉၸၼ်ႉသိပ်းၵႂႃႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပွင်ပဵၼ်လႆႈတႃႇၶဝ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်လႄႈ လႆႈၵိုတ်းဝႆႉထႃႈၵေႃႈမီး၊ ၵိုတ်းဝႆႉႁိုင်ယဝ်ႉ မၢင်ၸိူဝ်းဢဝ်ၸႂ်တူၵ်းပႅတ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇပႃးၸႂ်ၶႂ်ႈသိုပ်ႇၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၵေႃႈမီး၊ မၢင်ၸိူဝ်း ပႃးၸႂ်ၶႂ်ႈသိုပ်ႇၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်သေတႃႉ ၵွပ်ႈငဝ်းလၢႆးငိုၼ်းတွင်းဢမ်ႇလီလႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈသိုပ်ႇၵႂႃႇတၢင်းၼႃႈ၊ ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၼႂ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႂ်းမိူင်းတႆးလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ်။
ပၼ်ႁႃထႅင်ႈပိူင်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆး လႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉထူပ်းမႃးတၢင်းႁိုင်တႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇတွပ်ႇတူၵ်းၸၼ်ႉသိပ်း။ လိၵ်ႈပိုၼ်ၶၢဝ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ ၾၢႆႇဢင်းၵိတ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ Myanmar Times တႅမ်ႈလူင်းမိူဝ်ႈဝၼ်းထီႉ 5 December ဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်းပီ 2018 ၼႆႉမီး 32% ၊ ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉၼၼ်ႉ မိူင်းမွၼ်းမီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉ ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ။ ပွင်ႇဝႃႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်ဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်း ၼႂ်းၼိုင်ႈပီၼၼ်ႉမီးမွၵ်ႈ 25-30% ၵူၺ်း၊ တႃႇ 68-70% ပဵၼ်ၸိူဝ်းတွပ်ႇတူၵ်း၊ ၼႂ်းၵႃႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်တွပ်ႇတူၵ်းၼၼ်ႉ ထူပ်းတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တင်းၼမ်၊ တေၵႂႃႇတၢင်းၼႃႈၵေႃႈဢမ်ႇၸၢင်ႈ တေႁူၼ်လင်ၵေႃႈဢမ်ႇၸၢင်ႈ။ ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၶၢဝ်ႇ သိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၼႂ်းမိူင်းမၼ်းတလေး (Mandalay region) မီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇတူၵ်းၸၼ်ႉၼမ်သေပိူၼ်ႈ။
ၼိုင်ႈပီမီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇတွပ်ႇတူၵ်းၸၼ်ႉသိပ်းသေ သုမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းပႅတ်ႈလၢႆတင်းၼမ်၊ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တေၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇဢဝ်၊ တေၵႂႃႇတၢင်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်တၢင်ႇတီႈၵေႃႈပိူၼ်ႈဢမ်ႇႁပ်ႉ၊ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးပေႃႇသၸီႇ တႃႇတေၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃ ဢမ်ႇၼၼ် ဢမ်ႇႁၼ်ထိုင်ဝႃႈမၼ်းပဵၼ်ပၼ်ႁႃႁိုဝ်။ ပေႃးတူၺ်းပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႂ်းလူၵ်ႈလႄႈမိူင်းၼႂ်းဢေႊသျိူဝ်ႊ (Asia) မိူၼ်ၼင်ႇမိူင်းထႆးလႄႈမိူင်းၸိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇမီးမိူင်းလႂ်ဢီးႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ တူၵ်းၸၼ်ႉသိပ်းၼမ်ၼမ် မိူၼ်ၼင်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ။
ပိူင်မိူင်းပိူၼ်ႈတႄႉ သင်ႁူင်းႁဵၼ်းလႂ်မီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇတူၵ်းၸၼ်ႉၼမ် ပွင်ႇဝႃႈပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵၢၼ်သွၼ်တီႈၼၼ်ႈ မီးပၼ်ႁႃ ဢမ်ႇၼၼ် ၶူးသွၼ်မၼ်းမီးတၢင်းယူပ်ႈယွမ်းႁိုဝ် ၼႆပိူၼ်ႈတိုၼ်းထတ်းသၢင်ႁႃငဝ်ႈႁၢၵ်ႈ လွင်ႈတၢင်း မၼ်းၵမ်းလဵဝ်။ သင်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႉလႂ်တွပ်ႇတူၵ်းၽႃႇသႃႇ (ဝိၶျႃး)လႂ်ၼႆၵေႃႈ ၶိုၼ်းႁဵတ်းပၢင်တွပ်ႇလိၵ်ႈ ပၼ်ထႅင်ႈၸုပ်ႈၼိုင်ႈၵမ်းလင်၊ ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းမိူင်းပိူၼ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈဢၢၼ်ႇဢူမ်သူပ်းသေတွပ်ႇ ႁႂ်ႈမိူၼ်ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းပပ်ႉႁဵၼ်းတင်းပိုၵ်း၊ ပိူၼ်ႈၸၢမ်းၼမ်ႉၵတ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ လွင်ႈမေႃတွပ်ႇပၼ်ႁႃ ဢမ်ႇမေႃတွပ်ႇ၊ ပိူၼ်ႈဢမ်ႇမီးၶေႃႈတွပ်ႇပိူင်တၢႆမိူၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ။
လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းၼႂ်းပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵၢၼ်သွၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ၊ ပေႃးဢမ်ႇမေႃတူၺ်းပၼ်ႁႃၸိုင် မၢင်ၵေႃႉၵႂႃႇႁႃသႄႉၼႄးၶူးသွၼ်ၸိူဝ်းသွၼ် ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဝႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇမေႃဢမ်ႇႁူႉ။ တီႈတႄႉမၼ်းဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၼ်ႁႃၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ ငဝ်ႈငုၼ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ထုၵ်ႇလႆႈလူင်းမႃး ၵႄႈလိတ်ႈ၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတၢင်းၽိတ်းၶူးသွၼ်မေႃသွၼ် ဢၼ်သွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း၊ ၶဝ်ဢမ်ႇမီးဢႃႇၼႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈသင်၊ ဢမ်ႇမီးၶႂၢင်ႉတႃႇတေလႅၵ်ႈလၢႆႈ။
(ပႂ်ႉသိုပ်ႇဢၢၼ်ႇထႅင်ႈတွၼ်ႈၼႃႈ)
ၸဝ်ႈၶူး Dr. မႁႃႇပၼ်းၺႃး
Ph.D (Educational Leadership)
ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉမႅၵ်ႉၵသိၼ်းၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈမၢႆ 014, February 2019
