ၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ ယၢမ်ႈလႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်ဢၼ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၵုၼ်ဢေႊသျိူဝ်ႊၸဵင်ႇၸၢၼ်း ဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၼႂ်းၸူဝ်ႈပီ 1950 ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်းတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်မႃးၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၽႃႇသႃႇ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼၼ်ႉတဵမ်ထူၼ်ႈၵူႈပၢႆးပၢႆး။
ၵူၺ်းၵႃႈပၢႆးပၺ်ၺႃမိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈတူၵ်းတႅမ်ႇ ဝၢႆးၸုမ်းၸိူဝ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈမိူဝ်ႈပီ 1962 ၊ ယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ်ၶဝ်ဢိုတ်းႁၢမ်ႈ လွင်ႈပၢႆးပၺ်ၺႃၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဝ်ၵူဝ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇၼႄၵၢင်ၸႂ်သၢၼ်ၶတ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ မီးႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ယူႇၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ၵမ်ႈၼမ်ႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉၵႆယၢၼ်ၼွၵ်ႈဝဵင်း လႄႈ ႁဵတ်းၸမ်ဝႆႉႁိမ်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇတေလႆႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ မီးတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႉတႄႉတႄႉ၊ ၵူၼ်းဢၼ်ၶဝ်ႈႁဵၼ်းလႆႈ ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်လုၵ်ႈလၢင်း ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်လႄႈလုၵ်းၵူၼ်းမီးၼၼ်ႉၵူၺ်း။
တႃႇတေလႆႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸၢႆႇငိုၼ်းတႂ်ႈၶူင်ႇ လႆႈမွၼ်ငိုၼ်းသေၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ။ ပိူင်သွၼ်လိၵ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈပူၵ်းပွင်သင်၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈလႆႈၶဝ်ႈၼႂ်းတိူၵ်ႈလူလိၵ်ႈ၊ ၵမ်ႈၼမ်လူဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈမွၵ်ႈ10-20 ဝၼ်း ဢွၼ်တၢင်းတေမီးပၢင်တွပ်ႇလိၵ်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း။ လုၵ်ႈႁဵၼ်း ယဝ်ႉၸၼ်ႉၸွမ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈဢဝ်ၵႂႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်းသင်လႆႈ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်ယဝ်ႉ ၾၢႆႇပၢႆးသၢႆႊဢမ်ႇၼၼ်ၶေႊမီႊ (chemistry) ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ ယင်းလႆႈၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ႁဵတ်းၵူၼ်းပႂ်ႉသႅင်ႇ/ ႁၢၼ်ႉၶၢႆၼမ်ႉမၼ်းလူတ်ႉၵႃးၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ၸၼ်ႉၸွမ်လႆႈၺႃးပိၵ်ႉပႅတ်ႈ သွင်ပုၼ်ႈၼႂ်းသၢမ်ပုၼ်ႈ တင်ႈတႄႇပီ 1988 တေႃႇထိုင် 2003 ။ တင်ႈတႄႇပီ 1988 ထိုင် 2000 ၼၼ်ႉ ပိုတ်ႇပၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵၢၼ်သွၼ်တႃႇ 30 လိူၼ်ၵူၺ်း၊ ၼႂ်းပီ 1996 ၼၼ်ႉတႄႉ ဢိုတ်းပိၵ်ႉပႅတ်ႈတင်းပီယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶဵၼ်လူင်တေႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ႁႄႉႁၢမ်ႈၵူႈလွၵ်းၵူႈလၢႆး ၼင်ႇႁိုဝ်တေပိၵ်ႉႁူဢိုတ်းတႃ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း။
ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၸိူင်ႉၼႆသေ ၼႂ်းပီ 1988 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉလုၵ်ႉႁိုၼ်ႇၼႄၵၢင်ၸႂ်။ ၵမ်ႈၼမ်ပၢႆႈဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းသေ ႁဵတ်းၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်ၵၢၼ်မိူင်း ပိူဝ်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၼိူဝ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း။ လွင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵုမ်းၵမ် လွင်ႈႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉသိုပ်ႇမီးယူႇႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်။ ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈဝၢၼ်ႈမိူင်းပိုတ်ႇပၢင်ႇမႃး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈမႃးၵုမ်းယိပ်းဢမ်းၼၢတ်ႈၼႆသေတႃႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉလူဝ်ႇထႅင်ႈတင်းၼမ်ယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။
တႅမ်ႈ – သၢႆၼမ်ႉၶူင်း
ဢၢင်ႈဢိင်- Facts & Details
ၶေႃႈမုလ်း – ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 010, October 2018
