ၽွင်းၶၢဝ်းမႆႈၼႆႉ လီႁူႉဝႆႉ တၢင်းပဵၼ်ဢၼ်ၵႆႉပဵၼ်

တၢင်းပဵၼ်ၽွင်းၶၢဝ်းမႆႈ မီးသင်လၢႆလၢႆ ? လၢႆးႁႄႉၵင်ႈမီးၸိူင်ႉႁိုဝ်? မႃးတႃႉႁဝ်းႁႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵၼ် ပီႈၼွင်ႉႁဝ်းၶႃႈ ပေႃးထိုင်မႃးၶၢဝ်းမႆႈၸိူင်ႉၼႆ လိူဝ်သေဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈလႆႈၾၢင်ႉ လွင်ႈၽိုၼ်းၾႆး လႆႈမႆႈၸႂ် လွင်ႈၼမ်ႉႁႅင်ႈ ၼမ်ႉႁိူတ်ႇ ယဝ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈယင်းထုၵ်ႇလီဝႆႉၾၢင်ႉပႃး လွင်ႈပၢႆးယူႇလီလူးၵွၼ်ႇ ၶႃႈဢေႃႈ ။ ၶၢဝ်းမႆႈၼႆႉ လႅတ်ႇၵေႃႈမႆႈႁႅင်းၼႃႇ ပေႃး ဢွၵ်ႇႁိူၼ်း ဢမ်ႇတိုဝ်းၵုပ်း ဢမ်ႇၵင်ႈၸွင်ႈ ႁႄႉလႅတ်ႇၸိုင် တေပဵၼ်ၼႃႈၽႃႈ၊ ၼိူဝ်ႉလမ်၊ ၼိူဝ်ႉမၢၼ်ႉယဝ်ႉ ယင်းၸၢင်ႈ တုမ်ႉတိူဝ်ႉပႃးပၢႆးယူႇ လီထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇၶႃႈဢေႃႈ။

ပီႈၼွင်ႉႁဝ်းၶႃႈၸွင်ႇႁူႉၶႃႈႁိုဝ် တၢင်းပဵၼ်ဢၼ်မႃးၸွမ်းၶၢဝ်းမႆႈၼႆႉ မီးတင်းၼမ်တင်းလၢႆၶႃႈဢေႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇတၢင်း ပဵၼ် ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင်ႁႅင်ႈ၊ တၢင်းပဵၼ်လူမ်းလႅတ်ႇ ၊ ၵိၼ်ၽိတ်း၊ တွင်ႉၵႂႃႇ တွင်ႉႁေႈ၊ တၢင်းပဵၼ်ၼိူဝ်ႉလိူင်တပ်းၵႂ်ႈ၊ တၢင်း ပဵၼ်မႃမႃႈ မႃယွင်ႇ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

တၢင်းပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၾၢင်ႁၢင်ႈမၼ်းပဵၼ်ႁိုဝ် တိတ်းၸပ်းၵၼ်လႆႈၸိူင်ႉႁိုဝ် ႁႄႉၵင်ႈလႆႈၸိူင်ႉႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉႁဝ်းၶႃႈမႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းၶႃႈ။

1. မၢၼ်ႉလႅတ်ႇ
တၢင်းပဵၼ်မၢၼ်ႉလႅတ်ႇၼႆႉ ပေႃးတၢၵ်ႇလႅတ်ႇမႆႈလိူဝ်ႁႅင်းၸိုင် ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉတေၶူမ်း၊ ၸဵပ်းၸဵပ်း သႅပ်ႇသႅပ်ႇ ၊ ၽိဝ်ၵႂ်ႈလႅင် ပေႃးပဵၼ်ႁႅင်းၸိုင် ထုၵ်ႇလီၵႂႃႇထူပ်းမေႃယႃ။

လၢႆးႁႄႉၵင်ႈ – ယႃႇတၢၵ်ႇလႅတ်ႇပူၼ်ႉတီႈ ပေႃးတေဢွၵ်ႇလႅတ်ႇၵေႃႈ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈၶႅၼ်ယၢဝ်း ၊ ၵင်ႈၸွင်ႈ ၊ တိုဝ်းမၢၵ်ႇႁူဝ်၊ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈၶႅၼ်ယၢဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ။

2. ပဵၼ်လူမ်း
ပဵၼ်လူမ်းၼႆႉ လႅပ်ႈတေ ဢမ်ႇႁၢဝ်ႈႁႅင်းသေတႃႉ မီးၵူၼ်းတၢႆယွၼ်ႉၵူႈပီ။ တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ယွၼ်ႉလႆႈ ႁပ်ႉဢၢႆလႅတ်ႇ မႆႈပူၼ်ႉတီႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁဵတ်းၵၢၼ်တၢၵ်ႇလႅတ်ႇႁိုင်ပူၼ်ႉ တီႈ ၊ ၾၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ တူဝ်ႁွၼ်ႉတူဝ်မႆႈ ၊ ႁိူဝ်ႇသမ်ႉ ဢမ်ႇဢွၵ်ႇ၊ တွင်ႉမႆႈၼမ်ႉယူႇတႃႇသေႇ ၊ ႁူဝ်ၸဵပ်း၊ ႁူဝ်မဝ်း ၊ တွင်ႉၶူၼ်ႉ၊ ထူၺ်ႈၸႂ်ဝႆး၊ တႃမူဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ။

လၢႆးႁႄႉၵင်ႈ – ၽွင်းၶၢဝ်းမႆႈၼႆႉ ၵိၼ်ၼမ်ႉ 1- 2 ၵွၵ်းၵွၼ်ႇတေဢွၵ်ႇႁိူၼ်း၊ ပေႃးၾိင်ႈၾႃႉမႆႈ ပူၼ်ႉတီႈၸိုင် ၵိၼ်ပၼ် ၼမ်ႉ 6 – 8 ၵွၵ်း၊ သႂ်ႇသိူဝ်ႈၶူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇၼႃပူၼ်ႉတီႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ။

3. ၵိၼ်ၽိတ်း
ၽွင်းၶၢဝ်းမႆႈၸိူင်ႉၼႆ ၶဝ်ႈၽၵ်းတၢင်းၵိၼ်ၵေႃႈဢမ်ႇဝႆႉလႆႈ ႁိုင် မဵၼ်သူမ်ႈ – မဵၼ်လူမ်းငၢႆႈ ပေႃးၵိၼ်ၽိတ်းၸိုင် ၾၢင် ႁၢင်ႈ တၢင်းပဵၼ်တႄႉ မီးလူမ်းၼၢဝ်၊ တွင်ႉၸဵပ်း ၊ တွင်ႉၶူၼ်ႉၶႂ်ႈႁၢၵ်ႈ၊ တွင်ႉၵႂႃႇ မၢင်ပွၵ်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်ပႃး ႁူဝ်မဝ်း၊ ႁူဝ်ၸဵပ်း၊ ၸဵပ်းၸွမ်းၼိူဝ်ႉၸွမ်းတူဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉ။

လၢႆးႁႄႉၵင်ႈ – ၵိၼ်ၶဝ်ႈၽၵ်းတၢင်းၵိၼ်ဢၼ်မူတ်းသႂ် ဢၼ်ႁုင်သုၵ်းမႂ်ႇမႂ်ႇ ၊ ဢမ်ႇၵိၼ်ၶဝ်ႈၽၵ်း ဢၼ်ႁုင်ဝႆႉႁိုင်လၢႆ ဝၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။

တွင်ႉၵႂႃႇတွင်ႉႁေႈ – ၽွင်းၶၢဝ်းမႆႈၼႆႉ တေလႆႈဝႆႉၾၢင်ႉသတိ လွင်ႈၵၢၼ်ၵိၼ် ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ပေႃးလႃႈ လီႈၵိၼ် ၸိုင် တေႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်တွင်ႉၵႂႃႇတွင်ႉႁေႈ – ၾၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ်တႄႉ တွင်ႉၵႂႃႇပဵၼ်ၼမ်ႉ၊ တွင်ႉၵႂႃႇပႃး လိူတ်ႈ၊ မၢင်ၵေႃႉတင်းတွင်ႉၵႂႃႇတင်းႁၢၵ်ႈ ပေႃးပဵၼ်ႁႅင်း ထုၵ်ႇလီႁိပ်ႈၼႅတ်ႈၵႂႃႇထူပ်းမေႃယႃဝႆးဝႆး။

4. တၢင်းပဵၼ်ၼိူဝ်ႉလိူင်တပ်းၵႂ်ႈ (A)
တၢင်းပဵၼ်ၼိူဝ်ႉလိူင်တပ်းၵႂ်ႈ သႅၼ်း (A) ၼႆႉ တိတ်းၸပ်းၵၼ်ငၢႆႈ တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ မႃးၸွမ်းၼမ်ႉ၊ ၼမ်ႉႁိူဝ်ႇ၊ ၼမ်ႉလၢႆး။ ၵိၼ်ၶဝ်ႈၵိၼ် ၼမ်ႉၸွမ်းၵၼ်ၵေႃႈယင်းၸၢင်ႈတိတ်းၵၼ်။ ၾၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ် မီးလူမ်းၼၢဝ်၊ ၸဵပ်းၸွမ်းၼိူဝ်ႉၸွမ်း တူဝ်၊ တွင်ႉၶူၼ်ႉၶႂ်ႈႁၢၵ်ႈ တူဝ်လိူင်၊ တႃလိူင်မၢင်ၵေႃႉတေၶူမ်းၸွမ်းၽိဝ် ၼင်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

လၢႆးႁႄႉၵင်ႈတၢင်းပဵၼ်ၵိၼ်ၶဝ်ႈႁႂ်ႈမီးၸေႃႉၵၢင် ဢမ်ႇၸႂ်ႉၸေႃႉႁူမ်ႈၵၼ် ဢမ်ႇၵိၼ်ၵွၵ်း ၼမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်၊ ႁဵတ်းလွင်ႈ မူတ်းသႂ်တူဝ်ၶိင်းလႄႈ ၶူဝ်းၶွင်ၸွမ်းႁိူၼ်းယေး ႁႂ်ႈမူတ်းသႂ်ယူႇ တႃႇသေႇ၊ လၢင်ႉမိုဝ်းၵွၼ်ႇၵိၼ်ၶဝ်ႈ ၵူႈၵမ်း၊ ၵိၼ်းတၢင်း ၵိၼ် ဢၼ်ႁုင်သုၵ်း ဢၼ်မူတ်းသႂ်၊ ယႃႇပၼ်မႅင်းမူၼ်းတွမ်ၶဝ်ႈၽၵ်း၊ ၵိၼ် ၼမ်ႉဢၼ်မူတ်းသႂ်၊ တူဝ်သတ်းဢၼ်မီး ပိူၵ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇႁွႆ ထုၵ်ႇလီတူမ်ႈသုၵ်းသုၵ်းယဝ်ႉ ၸင်ႇၵိၼ်။ တၢင်းပဵၼ်မႃမႃႈ တၢင်းပဵၼ်မႃမႃႈၼႆႉ မီးၾၢင်ႁၢင်ႈ ၸဵပ်း ၸွမ်းၼိူဝ်ႉၸွမ်းတူဝ်၊ မီးလူမ်းၼၢဝ်ဢိတ်းဢွတ်း ၊ ႁိူဝ်ႉမွႆႈဢူၼ်ႈၼူၼ်း ၊ ၶူမ်းၸဵပ်းၸွမ်းႁွႆးမႃၶူ ပ်း၊ ပေႃးပဵၼ်ႁႅင်း ၸိုင် တေတုမ်ႉတိူဝ်ႉ သဵၼ်ႈဢွၵ်းဢေႃ ၊ ၸႂ်ၸႃႉ ၊ ၸႂ်သုၵ်ႉ ၊ ၵူဝ်သၢႆႁိူဝ်ႈလႅင်း၊ ၵူဝ်သဵင်၊ ၵူဝ်ၼမ်ႉ၊ ၵႃႉယွႆႉ၊ ဢိုၼ်ၼမ်ႉလၢႆး ယၢပ်ႇ၊ထိုင်တီႈပေႃးလိုမ်းတူဝ်ၵႂႃႇ။ တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ပႆႇမီးယႃႈယႃၵမ်းသိုဝ်ႈလႄႈ မီးၵူၼ်းလႆႈလူႉတၢႆၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 2 – 7 ဝၼ်း ဝၢႆးၸပ်းတၢင်းပဵၼ်။ ၵွပ်ႈၼၼ်သင်ၺႃးမႃၶူပ်းၸိုင် ႁႂ်ႈႁိပ်ႈဢဝ်ၼမ်ႉၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ မူတ်းသႂ် မႃးလၢင်ႉႁွႆးၸဵပ်း လၢႆလၢႆၵမ်း သိုပ်ႇၼၼ်ႉႁႂ်ႈႁိပ်ႈၼႅတ်ႈၵႂႃႇႁူပ်ႉမေႃယႃ။

တၢင်းပဵၼ်မႃမႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ယွၼ်ႉၸိူဝ်ႉမႅင်းရေႊပိတ်ႊ ( Rabies) ၶဝ်ႈၵႂႃႇၽႄႈတိူၼ်းၼႂ်းလိူတ်ႈ ၵူၼ်း၊ မႅဝ်း၊ လိင်း၊ မႃ ၊ ၸွၼ်ႈ၊ ဝိင်ႇ ။ ၸိူဝ်ႉမႅင်းၼႆႉၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉဢွၵ်းဢေႃ ထိုင်တီႈလူႉတၢႆ ။ မိူဝ်ႈလဵဝ်ပႆႇမီးယႃႈယႃ ။ တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ၸပ်း လႆႈ 2 တၢင်း ၺႃးမႃ မႅဝ်းဢၼ်မီးၸိူဝ်ႉမႅင်း ၶူပ်းဢမ်ႇ ၼၼ်လေးတီႈသူပ်း ဢမ်ႇၼၼ် တီႈၽိဝ်ၼိူဝ်ႉဢၼ်မီးႁွႆးၸဵပ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။

လၢႆးႁႄႉၵင်ႈတၢင်းပဵၼ် – ဝႄႈၵႆၵႆမႃ ယႃႇပၼ်မႃၶူပ်း ၊ ယႃႇပၼ်မႃမႅဝ်းလေးၺႃးႁွႆးၸဵပ်း၊ ယၢႆးၺႃးၽိဝ်ၼင်တူဝ်ၶိင်း။ ပီႈၼွင်ႉ ႁဝ်းၶႃႈ တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်မႃး ၸွမ်းၶၢဝ်းမႆႈၼႆႉ မီးၼမ်တႄႉတႄႉၶႃႈၼေႃ တၢင်းပဵၼ်မၢင်ၸိူဝ်း ဢမ်ႇမီးယႃႈယႃ လႄႈ လီၵူဝ်တႄႉတႄႉၶႃႈ၊ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸွမ်းၼင်ႇၵႂၢမ်းၵပ်းထုၵ်ႇမီးဝႆႉဝႃႈ “ၵႆၽေးႁႂ်ႈဝႄႈၽေး”ၼႆၼၼ်ႉသေ ဝၼ်း မိူဝ်ႈၼႆႉႁဝ်းၶႃႈဢွၼ်ၵၼ်မႃးလုမ်းလႃႈတူၺ်းထိုင် ပၢႆးယူႇလီၵၼ်တႃႉ၊ ပေႃးမီးပၢႆးယူႇလီၶႅမ်ႉၸင်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ၼႃႈၵၢၼ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႆႈမိူဝ်း ၼႃႈၼၼ်ႉ ၶႃႈဢေႃႈ။

သၢႆမွၵ်ႇႁွမ်

ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ 004 May 2018