ယိူင်းဢၢၼ်းၶွတ်ႇၽွတ်ႈၶွင်ႇသီႇၸဝ်ႈၾႃႉ မိူဝ်ႈမိူင်းၵိုင်ၼၼ်ႉသေတႃႉ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈႁဵတ်းထႅင်ႈပၢင်ၵုမ်တီႈပၢင်လူင်ၼႆ လႄႈ လႆႈဝႃႈဝၢႆးသိုၵ်းၼႆႉ ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ပွၵ်ႈထီႉသွင်ယူႇယဝ်ႉ။ ပၢင်ၵုမ်ၼႆႉ ႁဵတ်းမိူဝ်ႈ 20.3.1946 တေႃႇထိုင် 28.3.1946 တီႈပၢင်လူင်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶဝ်မွၵ်ႇပၢင်းထိုင်ၸွမ်ပွင်မိူင်းသေတႃႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇယူႇလီသေဢမ်ႇၶိုၼ်ႈ ႁွတ်ႈမႃး လႆႈ။ ပူဝ်ႇၶျုၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်ၵေႃႈ မီးၵၢၼ်ၵႂႃႇမိူင်းရၶႅင်ႇလႄႈ ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈလႆႈ။ ၸုမ်း ၽ. သ. ပ. လ. ၼႆႉ ပွႆႇၽူႈတၢင် တူဝ်ၶဝ် ဢူးၼူႉ၊ ဢူးပႃႉၵျၢၼ်း၊ မၢၼ်းပႃႉၶႅင်ႇ ၶဝ်ၵေႃႉၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈသေ ၽူႈတၢင်တူဝ် ၶၢင်၊ ၶျၢင်း၊ ၶဝ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်မႃး ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ဢူးၸေႃး ၵေႃႈၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေႁဵတ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် ၶုၵ်းဝူၼ်ႉလႆႈ ဢွၼ်တၢင်းမၢၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ။
ပၢင်ၵုမ်တီႈပၢင်လူင် မိူဝ်ႈ 1946 ၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်လိူၵ်ႈတင်ႈသေ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈမုၵ်ႉၸုမ်းၶွင်ႇသီႇ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးသေ ၸဝ်ႈၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇ ၼမ်ႉသၼ်ႇ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ – “ သင်ဝႃႈ မိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈတူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇ(ၸၼ်ႉမိူင်းၽွမ်းငမ်းႁင်းၶေႃ တႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉပိူင်ႇ Dominion) ၸိုင် မိူင်း တႆးၵေႃႈ တေႁႂ်ႈလႆႈ တူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇႁင်းၶေႃ (ဢၼ်ဢမ်ႇႁူမ်ႈလေႃးမၢၼ်ႈ)” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
တီႈပၢင်ၵုမ်ၼႆႉ ဢူးၼူႉၵေႃႈ မွၵ်ႈလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းလႄႈ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ – “ မိူဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉပႆႇမႃးသိမ်းမိူင်းႁဝ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ်ႁဝ်းယူႇသဝ်းမႃးၸွမ်းၵၼ် ၼႂ်းမိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ၽွမ်ႉႁူမ်ႈႁၵ်ႉႁွမ်ၵၼ်သေ ႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်မႃး ယူႇ ယၢမ်းလဵဝ် လွင်ႈဢၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းယူႇၼိူဝ်သၼ်လွႆလႄႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်းယူႇတီႈပၢင်ႇပႅင်း(မိူင်းမၢၼ်ႈ) ၶဝ် လႆႈထၢင်ႇ ထိူမ် ဢမ်ႇလီတီႈၵၼ်မႃးၼႆႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်မႃးသွတ်ႇၵႄႈမၼ်းၵူၺ်း ဢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉ ပိုၼ်းသိူဝ် ႁၢၼ်ၾႃႉၼၼ်ႉ လွင်ႈဢၼ်မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇမႃးလွမ်ဢဝ်တၢႆသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼၼ်ႉ ၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉမိူၼ်ၼင်ႇမၢၼ်ႈ ၸင်ႇၸႂ်မႃးဢဝ်တၢႆတႆးသေတႃႉ တီႈတႄႉဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၸိူင်ႉၼၼ် ၵွပ်ႈဝႃႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၶုၼ်ႁၢႆႉလႄႈ ၸင်ႇ လႆႈဢဝ်တၢႆၵူၺ်း တီႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈပဵၼ်မၢၼ်ႈၵေႃႈ ႁူႉတေလႆႈဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်မၢၼ်ႈ ပဵၼ်တႆးလႄႈ ဢဝ်တၢႆဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ ၵွပ်ႈဝႃႈပဵၼ်ၶုၼ်ဢမ်ႇလီလႄႈ ၸင်ႇလႆႈဢဝ်တၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၵွပ်ႈသင်လႃႇ ၼႆၸိုင် မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇၼႆႉ ဝၢႆးသေမၼ်းလႆႈဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉယဝ်ႉ သင်ဝႃႈမၼ်းၶႂ်ႈႁဵတ်းၶုၼ် မၼ်းႁဵတ်းလႆႈ ယူႇသေတႃႉ မၼ်းယင်းဢမ်ႇႁဵတ်းမၼ်းတင်းၵႂႃႇႁွင်ႉဢဝ် ၸဝ်ႈၶုၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ သီႇပေႃႉသေ မႃးၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃႈ ၶမ်းလူးၵွၼ်ႇ လွင်ႈၼႆႉတႄႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၵေႃႉဢၼ်တႅမ်ႈပိုၼ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉဢမ်ႇတႅမ်ႈၸိူင်ႉ ၼၼ် တႅမ်ႈဝႆႉပၼ် ႁႂ်ႈတႆးလႄႈမၢၼ်ႈၸင်းၵၼ်ၵူၺ်းယဝ်ႉ မီးထႅင်ႈလွင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈလူးၵွၼ်ႇ လွင်ႈဢၼ်တႆးလႄႈ မၢၼ်ႈႁၵ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ၼၼ်ႉတႄႉ မိူဝ်ႈ 1885 ဢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်တီႉၺွပ်းၵႂႃႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ တီႇပေႃးၼၼ်ႉ မီးၵူၼ်းၸုမ်းဢၼ်မီးမွၵ်ႈႁႃႈပၢၵ်ႇၵေႃႉ ဢွၼ်ၵၼ်ပႂ်ႉဝႆႉတီႈၽြႃးလူင်မႁႃႇမျၢတ်ႉမုၼိ(တႃႈလိူဝ်ႇ မၢၼ်ႈတလေး) သေ ဢၢၼ်းပႂ်ႉႁိမ်ဢဝ်ၶိုၼ်း ၶုၼ်ႁေႃးၶမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၽႂ် ပဵၼ်ၸုမ်း ၸဝ်ႈၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႈယဝ်ႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉ ယွင်ႁူၺ်ႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈမွင်ႇ ယဝ်ႉ”။
ဢူးၼူႉ ဝႃႈၼင်ႇၼႆၵႂႃႇသေ ဢူးၸေႃးၵေႃသမ်ႉမွၵ်ႇလၢတ်ႈၵႂႃႇဝႃႈ – “ လွင်ႈဢၼ် ဢင်းၵိတ်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းၸၢဝ်း သၼ် လွႆၼႆႉ ဢမ်ႇပႆႇၵိုင်ႇထိူၵ်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ ၵိုင်ႇထိူၵ်ႈယဝ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၵူၼ်းၸၢဝ်း ယူႇ သဝ်းၼိူဝ်သၼ်လွႆၵူႈၵေႃႉ ထုၵ်ႇလီလိုမ်းပႅတ်ႈလွင်ႈဢၼ်ပူၼ်ႉမႃးၸိူဝ်း ၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းႁူမ်ႈႁွမ်းၽွမ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်သေ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ်ထႅင်ႈ မိူဝ်းၼႃႈၵူၺ်းယဝ်ႉ ပေႃးလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉၸိုင် မၢၼ်ႈ ႁဝ်းၵေႃႈ ႁဝ်းတိုၼ်း တေဢမ်ႇၶဝ်ႈယႃႉၵဝ်း ၼႃးၵၢၼ်မိူင်းတႆးသူ လွင်ႈသင် ၼင်ႇၵဝ်ႇ ႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁွင်ႈၵၢၼ်သိုၵ်းလႄႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်း ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉတႄႉ ငဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းၵေႃႉတေ ယိပ်းၵႅမ်းဝႆႉ သေတႃႉ တၢင်ႇဢၼ်တႄႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ တေဢမ်ႇၶဝ်ႈၸိမ်သင် ပေႃးဝၢႆးလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းယဝ်ႉၸိုင် ၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁူမ်ႈ ၵၼ်ၵေႃႈႁူမ်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁူမ်ႈသေၶႂ်ႈၽႄဢွၵ်ႇၶိုၼ်းၵေႃႈ လႆႈယူႇ မုၵ်ႉၸုမ်း လႂ် လႆႈဢႃႇၼႃႇမႃးၵေႃႈလီ တေႁဵတ်းၸွမ်း မၢႆမီႈ လွၵ်းလၢႆးၼႆႉၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ သင်ဝႃႈ မုၵ်ႉၸုမ်းပႃႇတီႇႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ (မျိုးချစ်ပါတီ) လႆႈဢႃႇၼႃႇမႃးၼႆတႄႉ တေဢဝ်တႆးႁဵတ်းၽွင်းၸိုင်ႈ မိူင်းလူင် (ဝန်ကြီး) ၵေႃႉၼိုင်ႈ ႁႂ်ႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉယူႇ” ၼႆသေ ဢမ်ႇၵႃး သပ်းလႅင်းၼႄပႃးလွင်ႈ တူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇ ထႅင်ႈၵႂႃႇလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ဢူးၸေႃး လၢတ်ႈၵႂႃႇၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉသထုင်ႇ(သီႇသႅင်ႇ) ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵျီႇ ၸင်ႇၽုၼ်ႇလုၵ်ႉသေ ၶိုၼ်းတွပ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ – “ ၸွမ်းလူၺ်ႈ လွင်ႈဢၼ် ၵူၼ်းလူင်ၶဝ်ၸဝ်ႈ လၢတ်ႈၵႂႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႆးႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ ၶႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်လိုမ်းပႅတ်ႈ လွင်ႈ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်မႃးၵူႈပိူင်ပိူင် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ ၵူၺ်းၵႃႈ သင်ဝႃႈမႃႉယၢမ်ႈပိတ်ႉၵေႃႈ ႁၼ်ႁွႆးဢၢတ်း မိူဝ်ႈလႂ် သေမဝ်ႇဝႃႈ ၵေႃႉလႆႈႁွႆးတႄႉ ႁူႉတေဢမ်ႇလိုမ်းလႆႈ မႃႉတူဝ်ဢၼ်ယၢမ်ႈပိတ်ႉၼၼ်ႉသေပွၵ်ႈၶႃႈ လွင်ႈတၢင်းဢၼ် တေဢမ်ႇလိုမ်းလႆႈသေပွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လၢတ်ႈပေႃးဢမ်ႇသုတ်းဢမ်ႇသဵင်ႈလႆႈ ၼင်ႇၵဝ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
ၶၢင်ၵေႃႉၼိုင်ႈသမ်ႉ ၶိုၼ်းလုၵ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈထႅင်ႈ – “ မၢၼ်ႈၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ ၶၢင်ၼႆႉ မဵၼ်ၼႃႇၼႆသေ ႁူႉၶူႈၼင်ၶဝ်ထႅင်ႈၵွၼ်ႇ …….. ဢူးၸေႃးသမ်ႉ ဝႃႈ ႁႂ်ႈႁဵတ်း ၵေႃႉတူၺ်းမၢၼ်ႈၼႆၼႆႉ ၸွင်ႇမၼ်းတေၸႂ်ႈလႆႈႁႃႉ? ” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တွင်ႇသူႇ(ပဢူဝ်း) ၵေႃႉၼိုင်ႈ ၽုၼ်ႇလုၵ်ႉပိုတ်ႇပုမ်မၼ်းယဝ်ႉ တူပ်းၼႄသေ လၢတ်ႈဝႃႈ – “ ႁဝ်းတႄႉ ဢမ်ႇ ႁူႉၵၢၼ်မိူင်းသင် ႁႂ်ႈလႆႈၵိၼ်ၶဝ်ႈဢိမ်ႇဢိမ်ႇၵူၺ်းလႃႈ” ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႈ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ ၸင်ႇဝႃႈႁင်း မၼ်း – “ တေႁဵတ်းပၼ် ႁႂ်ႈလႆႈၵိၼ်ယူႇ” ၼႆလႄႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းၼင်ႇၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈလူၺ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ်ၼႆႉ ၶႂ်ႈၶဝ်ႈၶူၼ်ႉလေႃးတႆးၼႃႇသေ ဢူးၸေႃးၸင်ႇတုၵ်းယွၼ်းႁႅင်းပူၼ်ႉလႄႈ မိူဝ်ႈ 28.3.1946 ၼၼ်ႉ ၶဝ်ၸင်ႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈ မုၵ်ႉၸုမ်းၾိင်ႈငႄႈတႆးလႄႈ မၢၼ်ႈ (Cultural Asiayone Federated of Burma) သေ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ၊ ဢူးၸေႃးၵေႃႉပဵၼ်ၽူႈၼၢမ်းၼႂ်း ယူႇယဝ်ႉ။
ၸုမ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ဢၼ်မႃးၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်တီႈပၢင်လူင် မိူဝ်ႈ March, 1946 ၼႆႉယဝ်ႉသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ဢူးၼူႉ မိူဝ်း ဝႄႉဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်တင်း ဢူးတိၼ်ႇဢေးလႄႈ ၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေးသျႃးမိူင်းတႆးၶဝ် တီႈတွင်ႇၵျီးၼၼ်ႉသေ ၶဝ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈတူၵ်းလူင်းၵၼ်လွင်ႈ –
(ၵ) မၢၼ်ႈလႄႈတႆး ႁႂ်ႈႁၵ်ႉႁူမ်ၽွမ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်
(ၶ) မၢၼ်ႈလႄႈတႆး ႁႂ်ႈလႆႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵၼ်
(င) ႁႂ်ႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းႁူမ်ႈၵၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢင်ၵုမ်ၶဝ် တီႈတွင်ႈၵျီးၼႆႉ မၢၼ်းပႃႉၶႅင်ႇ မွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ – “တႆးလႄႈမၢၼ်ႈၼႆႉ ထုၵ်ႇလီပဵၼ်ၸႂ်လဵဝ်ၵၼ် ထုၵ်ႇႁၵ်ႉၵၼ် ၽွမ်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ မၢၼ်ႈၵေႃႈ တေဢမ်ႇၶဝ်ႈယႃႉၵဝ်းလွင်ႈသင် ၼိူဝ်တႆး လွင်ႈသင်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇၶီႇ ၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်တႆး လွင်ႈဢၼ်ႁၼ်ထိုင်ဝႆႉလႄႈသင်၊ လွင်ႈဢၼ်မီးယူႇ ၼႂ်းဢူၵ်းၼႂ်းသၢႆႈၵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင် တေ သိုပ်ႇၼပ်ႉယမ်ၵႂႃႇထႅင်ႈယူႇ လွင်ႈၼႆႉ ၸုမ်း ၽ. သ. ပ. လ. ၵေႃႉတမ်းဝၢင်းမၢႆမီႈဝႆႉသေ တေဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၸွမ်းၵႂႃႇ ယူႇ” ဝႃႈၼႆသေ သူၼ်းတုမ်ၸၼ်ဢဝ်ၼမ်ႉၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆးမိူင်းသၼ်လွႆၶဝ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၢႆးၼႆႉထႅင်ႈႁူၵ်း လိူၼ်ၵေႃႈ ထိုင်မႃး 1 September, 1946 ၼၼ်ႉ ရ ပ လ ၸင်ႇၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ်ၸုမ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။
ၶိူဝ်းသႅၼ် (တႅမ်ႈ)
ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉပိုၼ်ႉၶိူဝ်းတႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး
