မႃး! ႁဝ်းမႃးႁူႉၸၵ်းလွင်ႈၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ ၶဝ်ႈၵမ်ၵၼ်

ပေႃးထိုင်မႃးၼႂ်းလိူၼ်ၵမ် ၵူႈပီ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထသႃသၼႃ သူင်ႁဵတ်းပွႆးပၢင်ဝၢသ်ႈၵၼ်။ သင်ၶပဵၼ်ၽူႈတိုဝ်းဝၢသ်ႈ၊ တၵႃႇ ပဵၼ်ၽူႈလူႇတၢၼ်းပၸ်ႉၸႆတင်းသီႇ ၸိူင်ႉၼႆ။ သင်ၶၸဝ်ႈမီးၾိင်ႈယူႇဝၢသ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်တီႈဢေႇသုတ်း 10 ဝၼ်း။ ပေႃး မီးပွႆးပၢင်ဝၢသ်ႈ လႆႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇပႃးတၵႃႇတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇၼႃးမႃး ႁူမ်ႈလူႇႁူမ်ႈတၢၼ်းၸွမ်း ဢဝ်ပဵၼ်ၾိင်ႈ ႁႃငိုၼ်း ၶဝ်ႈဝတ်ႉ(ဝတ်ႉတီႈဢၼ်ပဵၼ်ပၢင်တိုဝ်းဝၢသ်ႈ)ၼၼ်ႉ။ ၸင်ႇမီးလွင်ႈပိၼ်ႇပၢႆႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်ႁဵတ်း ပၢင်ပွႆးၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ ၼိုင်ႈပီလႂ်ၼိုင်ႈဝတ်ႉႁဵတ်းၼႆမႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ၼႂ်းၾိင်ႈမႃႉ 12 လိူၼ်တႆး (ဝႆးလႆႈၼပ်ႉၼမ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃယဝ်ႉၼၼ်ႉ) လိူၼ်ၸဵင်ယဝ်ႉၸပ်း လိူၼ်ၵမ် (မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ႁွင်ႇလိူၼ်ဢၢႆႈတင်းလိူၼ်ယီႈ၊ ဝၢႆးသေ ၼပ်ႉၼမ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃယဝ်ႉ ၸင်ႇပိၼ်ႇမႃးၸႂ်ႉဝႃႈ လိူၼ်ၵမ်တႅၼ်းလိူၼ် ယီႈၼႆယူႇ)။ လိူၼ်ၵမ်ၼႆႉ ၶဝ်ႈၸႂ်ဝႃႈႁွင်ႉၸွမ်းၵၢၼ်ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈတိုဝ်းၵမ် သင်ၶၸဝ်ႈတင်းလၢႆ ဢၼ်ၵူၼ်းတႆးႁဝ်းႁူႉ ၸၵ်းၵၼ်ဝႃႈ “ၶဝ်ႈဝၢတ်ႈ-ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ” ၼၼ်ႉၼႆယူႇ။ ၶဝ်ႈၵမ် တင်းၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ သွင်ၶေႃႈၼႆႉ မႃးတီႈလဵဝ်ၵၼ်ဝႃႈ – “ပရိဝႃႇ သၵမ်မ – ပရိဝႃးသၵမ်”။ ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ မႃးတီႈပရိဝႃးသ၊ ၶဝ်ႈၵမ်မႃးတီႈၵမ်မ၊ တင်းသွင်ၶေႃႈပွင်ႇဝႃႈ – ယူႇႁဵတ်းၵၢၼ် ယူတ်းယႃတၢင်းၽိတ်း (ယူတ်းယႃဢႃႇပတ်ႉတိ) ၸွမ်းဝိၼီး(မၢႆမီႈသင်ၶ) ပၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉၸိူင်ႉၼႆ။

ဝိၼီးၶဝ်ႈၼႂ်းဝၢၼ်ႈ၊ တၵႃႇၸၢၼ်းၽူးၵျီး – ၼႆႉပဵၼ်ၵႂၢမ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇလၢတ်ႈဝႆႉ။ မၼ်းပွင်ႇဝႃႈပေႃး တၵႃႇႁူႉဝိၼီးၼမ်၊ မုၼ်ၸဝ်ႈတေဢိုပ်းၶဝ်ႈၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွႆႈၵႃႈ မႃးပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်၊ ယိုင်ႈတၵႃႇႁူႉ ဝိၼီးၼမ်ၵႃႈႁိုဝ် လွင်ႈၼပ်ႉယမ်တေ ၼမ်တိူဝ်းၵႃႈၼၼ်ႉ။ လွင်ႈၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ ႁိုဝ် ၶဝ်ႈၵမ် ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵၵ်ႉ ၵၢၼ်ယႂ်ႇဢၼ်သင်ၶၸဝ်ႈတေ လႆႈတိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်း ၸွမ်း(လိူဝ်သေၽူႈၵူၼ်းဢရိယႃႇ) ဢမ်ႇဝဵၼ်ႉတူၼ်လႂ်။

မုၼ်ၸဝ်ႈၵူႈတူၼ် တေလႆႈတိုဝ်းသိလ်မုၼ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၽိၵ်ႉၶုသီႇလ 4 ပိူင် (Four-Fold purity of bhikkhu morality) ႁႂ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈၵၼ်ၵူႈၸဝ်ႈ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – 1) ဝိၼီးမၢႆမီႈသင်ၶ – ပႃႇတိမူၵ်ႉၶ သံႇဝရသီႇလ၊ 2) သတိပႂ်ႉပႃးႁူ တႃၶူးလင် သူပ်းတူဝ် လႄႈ ၸႂ်ႁႂ်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈတၢင်းၽိတ်း – ဢိၼ်ႇတြိယ သံႇဝရသီႇလ၊ 3) ႁႃလဵင်ႉတူဝ်ၸႂ်မူတ်းၸိုၼ်ႈ – ဢႃႇၸီႇဝပႃႇရိသုတ်ႉထိသီႇလ၊ 4) ပိုင်ႈပၸ်ႉၸႆသီႇဢၼ်ပဵၼ် ၽႃႈၶူဝ်း ၶဝ်ႈၽၵ်း တီႈယူႇ ဢီႈယႃသေယူႇသဝ်း ၾိုၵ်း ၽွၼ်ႉထမ်မလႄႈ သွၼ်ထမ်းႁဵတ်းၽွၼ်းလီ တႃႇၾိင်ႈၵူၼ်း – ပၸ်ႉၸယသၼ်ႇၼိသိတသီႇလ သီႇပိူင်ၼႆႉ။

တီႈၼႆႈ ဝိၼီးမၢႆမီႈသင်ၶမီး 227 ၶေႃႈတႃႇၸဝ်ႈမုၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးလႄႈ 311 ၶေႃႈ တႃႇၸဝ်ႈမုၼ် ၼၢင်းယိင်း၊ ၼႂ်းၵႃႈ 227 ၼၼ်ႉ မီး 13 ၶေႃႈဢၼ်ႁဵတ်းၽိတ်းလႄႈ တေလႆႈၶဝ်ႈၵမ်တိုဝ်းဝၢသ်ႈ၊ ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈတိုဝ်းၵမ်ၼၼ်ႉ။ လွင်ႈၶဝ်ႈဝၢသ်ႈမီး 3 ၶၼ်ႈတွၼ်ႈ – (1) ပေႃးႁူႉဝၼ်းႁဵတ်းၽိတ်း တေလႆႈလၢတ်ႈ သင်ၶသေ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇယူႇၵေႃႉလဵဝ်လႄႈ သွၼ်တူဝ်သွၼ်ၸႂ်ႁႂ်ႈ မီးသတိသမႃႇထိ၊ (ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၽိတ်း 1 ဝၼ်းယူႇ 1 ဝၼ်း၊ ၽိတ်း 5 ဝၼ်းယူႇ 5 ဝၼ်း၊ ၽိတ်းမႃးလႆႈပီ 1 ၸင်ႇႁူႉတူဝ် ၵေႃႈယူႇ 1 ပီ ၸိူင်ႉၼႆ)။ 1 ဝၼ်း 10 ဝၼ်းယူႇတီႈႁူႉတူဝ်ဝႃႈၽိတ်းယဝ်ႉ ဢွၵ်ႇၼႂ်းဝူင်းသင်ၶၵႂႃႇယူႇၵေႃႇလဵဝ်၊ ၼႆႉႁွင်ႉ ဝႃႈယူႇပရိဝႃႇသ (ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ)။ (2) ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ႁၼ်သင်ၶတူၼ်လႂ်မႃးၵၢႆၵေႃႈလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ (တူဝ်ၵဝ်ႇ) မီးတၢင်းၽိတ်း သင်၊ ၽိတ်းၶေႃႈလႂ်လႄႈ ယူႇဝၢသ်ႈမႃးတဵမ်ဝၼ်းမၼ်းယဝ်ႉၼႆ၊ တေလႆႈႁဵတ်း ၸိူင်ႉၼႆႁိုင် ထိုင် 6 ၶိုၼ်း 7 ဝၼ်း ဢဝ်ပဵၼ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈသင်ၶတဵမ်လႂ်ပေႃးၸႂ်၊ ၼႆႉႁွင်ႉဝႃႈယူႇမႃႇ ၼတ်ႉတ(ဢဝ်မႃႇၼတ်ႈ)။ (3) ယဝ်ႉၵႂႃႇၽိတ်ႈမွၵ်ႇသင်ၶ 20 တူၼ်ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်မႃး ၼႂ်းသိမ်ႇသေ လွတ်ႈဢၢၼ်ႇၵမ်ႇမဝႃႇၸႃႇတွၼ်ႈတႃႇၶႂၢင်ႈပၼ်တၢင်းၽိတ်း လႄႈ ႁွင်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းတူင်ႇ ဝူင်းသင်ၶမိူၼ်ၵဝ်ႇ၊ ၼႆႉႁွင်ႉဝႃႈဢပ်ႉၽၼ်ႇၼ(မွပ်ႈဢပ်ႉၽၢၼ်ႇ) – သၢမ်ၶၼ်ႈတွၼ်ႈၼႆႉ။

မႃးပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵွပ်ႈဢမ်ႇႁူႉဝႃႈ (တူဝ်ၵဝ်ႇ) ၽိတ်းမႅၼ်ႈၶေႃႈလႂ်၊ ၽိတ်းမႃးလႆႈလၢႆဝၼ်း ယဝ်ႉၸိူင်ႉၼႆလႄႈ ႁႂ်ႈငၢႆႈ ၼၼ်ႉ ၸင်ႇ 1 ပီ 1 ပွၵ်ႈ၊ 1 ပွၵ်ႈ 10 ဝၼ်းဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈၵမ်မူႇ။ ဢမ်ႇဝႃႈမီး လၢႆတူၼ်တီႈလႂ်ထိၼ်ႇၼၼ်ႉ (ၼိၵၢႆၽႂ် ၼိၵၢႆမၼ်း) တႅပ်းတတ်းသေႁဵတ်းမႃး။ ၸင်ႇဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်ၾိင်ႈ ထုင်းၶဝ်ႈၵမ်/ ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈလႄႈ တိုဝ်းၸွမ်းၵၼ်မႃး တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။ ၵမ်ႈၼမ်လႆႈႁၼ်မီးပရိဝၢသ်ႈ 2 ယၢင်ႇ၊ ၼိုင်ႈ ၶဝ်ႈပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸူမ်း 1 ပီ 1 ပွၵ်ႈ၊ 1 ပွၵ်ႈ 10 ဝၼ်း၊ ၼႆႉႁွင်ႉဝႃႈဝၢသ်ႈလူင် (ၶဝ်ႈၵမ်ဝၢၼ်ႈ)။ ၵမ်ဝၢၼ်ႈၼႆႉ တေပဵၼ်လိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ 5 ၶမ်ႈ ထိုင် 15 ၶမ်ႈ (လိူၼ်ၵမ်မူၼ်း)။ သွင် ၶဝ်ႈၽႂ်ၶဝ်ႈမၼ်း လႄႈ ဢမ်ႇလိူၵ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း၊ ၶဝ်ႈလၢႆဝၼ်းၵေႃႈလႆႈ၊ ၶဝ်ႈႁင်းၵွႆး ဢွၵ်ႇႁင်းၵွႆး။ ၼႆႉႁွင်ႉဝႃႈဝၢသ်ႈဢွၼ်ႇ (ၶဝ်ႈၵမ်ပႃႇ)။ တီႈႁူႉငၢႆႈမၼ်းၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ/ ၶဝ်ႈၵမ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၸဝ်ႈမုၼ်ပုထုၸၼ်ႇ လႆႈႁဵတ်းၽိတ်းဝိၼီး မၢႆမီႈသင်ၶ 13 ၶေႃႈ ဢၼ်မီးႁူဝ်ၶေႃႈၸုမ်းဝႃႈ – သင်ၶႃႇတိသေႇသ ၼၼ်ႉသေ လႆႈဢွၵ်ႇၼႂ်းတူင်ႇ ဝူင်းသင်ၶ ၵႂႃႇၾိုၵ်း သတိသမႃႇထိ ယူတ်းယႃတၢင်းၽိတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ။ ယဝ်ႉယွမ်းႁပ်ႉတေႃႇ သင်ၶဝႃႈ(တူဝ်ၵဝ်ႇ) ႁဵတ်းၽိတ်းတႄႉ၊ တေဢမ်ႇ ႁႂ်ႈၽိတ်းမႅၼ်ႈထႅင်ႈၼႆယဝ်ႉ – သင်ၶတင်းလၢႆဢဝ် ၵၢင်ၸႂ်ၼႂ်းပၢင်ၵုမ် (ၼႂ်းသိမ်ႇ) သေပၼ် ၶႂၢင်ႈလႄႈယွမ်းႁပ်ႉၶဝ်ႈ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းသင်ၶၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ပရိဝႃႇသၵမ်မ (ယူႇပရိဝၢသ်ႈ/ ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ/ ၶဝ်ႈၵမ်) ၸိူင်ႉၼႆ။

သိၼ်ၸဝ်ႈမုၼ် (ၽိၵ်ႉၶုသီႇလ) 4 ပိူင်ၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၵူၼ်းလမ်ႁွင်ႉဝႃႈ ပရိသုတ်ႉထိသီႇလ 4 ယိူင်ႈ၊ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – ၼိုင်ႈ/ မၢႆမီႈၽွင်းငမ်းၸိုင်ႈမိူင်း၊ ၾိင်ႈထုင်းဝၢၼ်ႈၶူင်ႇ၊ မၢႆမီႈၸုမ်းၵေႃ ဢၼ်ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းၼႂ်းဝၢၼ်ႈၼႂ်းၸုမ်းၵူႈၵေႃႉ တေလႆႈ တိုဝ်းၸွမ်း – ပႃႇတိမူၵ်ႉၶသံဝရသီႇလ။ သွင်/ ဢဝ်သတိထမ်းသေ ပႂ်ႉပႃးဢႃႇရူင်ႇတၢင်းၼွၵ်ႈတူဝ် 6 ပိူင်တင်းလွင်ႈႁပ်ႉ ႁူႉဢႃႇယတၼတၢင်းၼႂ်းတူဝ် 6 သၢႆ ဢမ်ႇႁႂ်ႈ ပဵၼ်တၢင်ၽိတ်း – ဢိၼ်ႇတြိယသံႇဝရသီႇလ။ သၢမ်/ ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉလူၺ်ႈ သုၸရိတ်ႈ(သမ်ႇမႃႇဢႃႇ ၸီႇဝ) – ဢႃႇၸီႇဝပရိသုတ်ႉထိသီႇလ။ လႄႈ သီႇ/ ယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်းလူၺ်ႈတၢင်းဢိမ်ႇ တိူၵ်ႈပဵင်းပေႃး(ဢမ်ႇလေႃးၽ) – ပၸ်ႉၸယသၼ်ႇၼိသ်ႉသိတသီႇလ။ ၼႆႉပဵၼ်သိလ်သီႇလဢၼ်ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵူၼ်းလမ် ပုထုၸၼ်ႇ မီးပုၼ်းၽွၼ်းတေလႆႈတိုဝ်းၵမ်ဢဝ်ၸွမ်း။ လႄႈပေႃးတိုဝ်းၵမ်ဢဝ်ၸွမ်းလႆႈထူၼ်ႈၼႆ ႁွင်ႉလႆႈဝႃႈပဵၼ် ၵူၼ်းပုထုၸၼ်ႇၸၼ်ႉသုင်(ၵလျႃႇၼပုထထုၸၼ)။

ၵူၼ်းတႆးႁဝ်းဢမ်ႇဝႃႈမိူင်းလႂ် ၸိူဝ်းပဵၼ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃ ဢဝ်လွင်ႈၶဝ်ႈၵမ်/ ၶဝ်ႈဝၢသ်ႈ ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းပွႆးလၢမ်း ၼႂ်းၾိင်ႈမႃႉ 12 လိူၼ်သေ ဢွၼ်ၵၼ်မၵ်းမၼ်ႈဢဝ်လိူၼ်ယီႈ (လိူၼ်ၵမ်) မႂ်ႇ 5-15 ၶမ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းပွႆးပၢင်ဝၢသ်ႈယဝ်ႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈလူႇတၢၼ်းၵၼ်မႃးၵူႈၶူပ်ႇပီ။ ယင်းပၢႆမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်မႃး မၼ်ႈမၼ်ႈၵိုမ်းၵိုမ်းဝႃႈ ပေႃးလႆႈလူႇတၢၼ်းၽွင်း ပၢင်ဝၢသ်ႈၼႆႉ မိူၼ်လႆႈပုၵ်ႇမဵတ်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းၼႃးလိၼ်လီၼၼ်ႉလႄႈ ၽွၼ်းပၢင်ႈမၼ်းၼမ်လူင်ၼမ်လၢင်ၼႆထႅင်ႈၵၼ် ယူႇယေႈ။

“ထမ်မပိူင်လႂ် ဢၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉႁဵတ်ႇ(လွင်ႈတၢင်းမၼ်း) ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈလႆႈၸီႉ ၼႄပၼ်ႁဵတ်ႇ (လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်)ၼၼ်ႉ လႄႈ လွင်ႈလပ်းမွၼ်ႇပႅတ်ႈႁဵတ်ႇ(လွင်ႈတၢင်းဢၼ်)ၼၼ်ႉ။ လူဝ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းသတိဢၼ်မီးသမႃႇထိတင်း ပၺႃႇၵုမ်းၵမ်ဝႆႉၼၼ်ႉသေ ပွင်သၢင်ႈၽဝတူဝ်ၵဝ်ႇႁႂ်ႈလႆႈၵတ်း ယဵၼ်ပူၼ်ႉၽေးၶဵၼ်ၵိၼ်းယၢၵ်ႈၼၼ်ႉၵွႆးယဝ်ႉ”။ (ထမ်မပတ၊ ၶုၵ်ႉတၵၼိၵၢႆ)

[What life’s course and cause sustain, These the Tathagato plain; What delivers from life’s woe, That our Lord (Buddha) hath made us know. = The Light of Asia, 1989.]

ၽိုၼ်ဢိင်။    ။(1) ပရိဝႃႇရ၊ ဝိၼီးပိတၵ(ပႃႇလိ)၊ (2) A Dictionary of Buddhist Terms: Ministry of Religious Affairs, Yangon, Myanmar, 2003.

မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)

12/01/2019