ဢိင်ၼိူဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းသေ ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းဢမ်ႇႁပ်ႉလႆႈၸဝ်ဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယိပ်းၶိူင်ႈၵွင်ႈၵၢင်ႇလုၵ်ႉမႃးပိုတ်းယိုဝ်းတေႃႇသူႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈ ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်လိူင်ႇၼမ်ႁႅင်းၼႂ်း ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၶႂ်ႈဝႃႈပတ်းပိုၼ်ႉၸွတ်ႇတူဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း။ ပၢင်တိုၵ်းပဵၼ်တီႈလႂ်ၵေႃႈဢၼ်တုမ်ႉတိူဝ်ႉၵမ်းသိုဝ်ႈပဵၼ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း။ တုမ်ႉတိူဝ်ႉလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူၼ်းၼုမ်ႇဢၼ်ပဵၼ် မိူဝ်းၼႃႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ။
လုမ်းတၢင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတုၵ်းယွၼ်းထိုင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇတင်းမူတ်း ၽွင်းပိုတ်းယိုဝ်းတိုၵ်းတေႃးၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈဝႄႈႁူင်းႁေႃၵူၼ်းမိူင်း ႁူင်းႁဵၼ်း ဝတ်ႉဝႃးၽႃသိူဝ်ႇ ဢွင်ႈတီႈသႃႇသၼႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ သႂ်ႇၸႂ်ပၼ်လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၽွင်ႈဝႃႈၼႆ။
ဝၼ်းတိတ်ႉဝၼ်းတီႈ 21 ပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ လုမ်းတၢင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဢွၵ်ႇမႃးဝႃႈ – ယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းသေ ႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႈလူႉၵွႆၼမ်ၼႃႇယဝ်ႉ ၊ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁၢမ်းသုၼ်ႇလႆႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး ၊ လွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉတေႃႇၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ထိုင်တီႈလႆႈမႆႈၸႂ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ႁႂ်ႈၸုမ်းသိုၵ်းတင်းလၢႆ ငိူင်ႉဝႄႈၵၢၼ်ၸႂ်ႉၶိူင်ႈမိၼ်ယိုဝ်းသိုၵ်း ၵၢၼ်ၸႂ်ႉတရူၼ်ႊ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉၶိူင်ႈၵွင်ႈယႂ်ႇလၢမ်းလိမ်းယိုဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေၵမ်းဝႃႈၼႆ။
ႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ပူၵ်းပွင်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ တႃႇမီးသုၼ်ႇလႆႈတိုဝ်ႉတၢင်း သၢင်ႈလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင် ၊ ပဵၼ်ဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ်တႃႇမိူဝ်းၼႃႈဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ငိူင်ႉဝႄႈလွင်ႈပိုတ်းယိုဝ်းသႂ်ႇႁူင်းႁဵၼ်း၊ ႁႂ်ႈငိူင်ႉဝႄႈဢၼ်ဢဝ်ႁူင်းႁဵၼ်းႁဵတ်းပဝ်ႉမၢႆၵၢၼ်သိုၵ်းသေၵမ်း ဝႃႈၼႆ။
ဢိင်ၼိူဝ်ၸုမ်းပၵ်းတႃပႂ်ႉတူၺ်းပၢႆးပၺႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ ၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ Myanmar Witness ၵဵပ်းၶေႃႈမုၼ်းသေပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 20 ၵျူႊလၢႆႊၼၼ်ႉတႄႉ ၸူဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းမႃးၶၢဝ်းတၢင်း 3 ပီၼႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၺႃးယိုဝ်းယႃႉၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉတေႃႇတင်းမူတ်းမီး 174 လင်၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းတၢႆယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်း 64 ၵေႃႉဢၼ်မၢတ်ႇၸဵပ်းမီး 100 ပၢႆ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်ႁူဝ်ၼပ်ႉဢၼ်ၵဵပ်းလႆႈတၢင်း သူဝ်ႊသျႄလ်ႊမီႊၻီႊယႃႊ ၵူၺ်း။ သဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ဢမ်ႇႁူႉၸွမ်း တေမီးထႅင်ႈတင်းၼမ်။ ႁူင်းႁဵၼ်းမၢင်လင်ၼႆႉ ၵႃႈဢမ်ႇလူႉဢမ်ႇလႅဝ်ၵမ်းၵမ်းၺႃးယိုဝ်းၺႃးၽဝ်။ ပေႃးတူၺ်းလၢႆးႁဵတ်းၸိူဝ်းၼႆႉၼႆ ပဵၼ်ဢၼ်လီမႆႈၸႂ်တႃႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉတႄႉ Myanmar Witness တႅမ်ႈတၢင်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
ယူႇတီႈ Save the Children သေပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉတႄႉဝႃႈ -တင်ႈတႄႇ တၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ ၽႄႈလၢမ်းမႃးၽွင်းပီ 2020 တေႃႇထိုင် ပီ 2022 ၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်ငဝ်းလၢႆးၵူႈလွင်ႈလွင်ႈသေ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ဢမ်ႇလႆႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး မီးထိုင် 80 ပိူဝ်ႊသႅၼ်ႊ။ ထိုင်ၵၢင်ပီ 2022 မႃး ယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်းႁၢဝ်ႈႁႅင်းတူဝ်ႈမိူင်းလႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ 7.8 လၢၼ်ႉ ႁၢမ်းသုၼ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈထႅင်ႈ။
ၽွင်းလိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ ႁူဝ်ပီ 2024 ၼႆႉတႄႉ NUG ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ – သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုဝ်းသိုၵ်းပတ်းပိုၼ်ႉၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢႃယုပႃႈတႂ်ႈ 18 တၢႆ 570 ပၢႆယဝ်ႉ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
မိူဝ်ႈလိူၼ်ၵျုၼ်ႊၼၼ်ႉတႄႉ UNICEF ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ – လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ 35 ပိူဝ်ႊသႅၼ်ႊပတ်းပိုၼ်ႉၸိုင်ႈမိူင်း ထူပ်းပၼ်ႁႃလွင်ႈဢိုပ်းယၢၵ်ႈဝႆႉ ဝႃႈၼႆ။
ၼႂ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်း ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးတီႈၵျီႊၼီႊဝႃႊၶွၼ်ႊဝႅၼ်ႊသျိၼ်ႊၼၼ်ႉတႄႉ ပႃးဝႆႉဝႃႈ – သိုၵ်းၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉတိုၼ်းတေဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ၵူၼ်းမိူင်းပဵၼ်ပဝ်ႉမၢႆၵၢၼ်သိုၵ်း ။ တေဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉၵူၼ်းမိူင်းဝႃႈၼႆဝႆႉ။
ယူႇတီႈၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမၢႆမီႈ ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၵျီႊၼီႊဝႃႊ ၶွၼ်ႊဝႅၼ်ႊသျိၼ်ႊသေ ၶိုၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉလွင်ႈမၢႆမီႈၸိူဝ်းၼႆႉၼႂ်း ၵျီႊၼီႊဝႃႊၶေႃႊ တႄႉဝႃႈ – သိုၵ်းၸုမ်းလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ ႁၢမ်ႈၸႂ်ႉလွၵ်းလၢႆးလႄႈပၢႆးတိုၵ်းဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈမၢတ်ႇၸဵပ်းႁၢဝ်ႉႁႅင်း ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်တေၸၢင်ႈပဵၼ်လွင်ႈတုၵ်ႉၶ ဢၼ်ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ႁၢမ်ႈၸႂ်ႉၶိူင်ႈယိပ်းဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇမေႃၸႅၵ်ႇၸၵ်းၵူၼ်းမိူင်း- ၵူၼ်းသိုၵ်း- ၶူဝ်းၶွင်သိုၵ်း- ၶူဝ်းၶွင်ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉလႃးလႃး- ဝႃႈၼႆဝႆႉ။
ၼႂ်းမၢႆမီႈ Customary International Law, Rule 7 ၼၼ်ႉၵေႃႈတိုၼ်းပႃးဝႆႉဝႃႈ – ၶူဝ်းၶွင်ၵူႈဢၼ်ဢၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶူဝ်းၶွင်သိုၵ်း၊ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်ၵူၼ်းမိူင်းၵမ်းသိုဝ်ႈၼၼ်ႉ တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈတိုၵ်းသႂ်ႇ ယိုဝ်းသႂ်ႇလႃးလႃး – ဝႃႈၼႆဝႆႉ။
လိူဝ်ၼၼ်ႉပႃးဝႆႉထႅင်ႈဝႃႈ – ႁိူၼ်းယေးၵူၼ်းမိူင်း – ႁူင်းႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၸုမ်းသိုၵ်း/ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈပၵ်းတပ်ႉ၊ ဢွင်ႈတီႈမူၵ်းသွၼ်ႈတႃႇၵႅတ်ႇၶႄတူဝ်၊ ဢဝ်ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၵုမ်းၶင်ၶႃႈသိုၵ်း၊ ဢွင်ႈတီႈပၢင်သွၼ်ၵၢၼ်သိုၵ်း ၊ ဢွင်ႈတီႈၵဵပ်းသိုၵ်းလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉလႃးလႃး။ သင်ဝႃႈ မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၶဝ်ႈယူႇသဝ်းၸိုင် ႁိူၼ်းယေး – ဝၢၼ်ႈသူၼ်- ႁူင်းႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ တိုၼ်းဢမ်ႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈၽေး။ ၵူၼ်းသိုၵ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်တႃႇၵႅတ်ႇၵင်ႈပၼ်ၵူၼ်းမိူင်း၊ တႃႇပၼ်လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈၵူၼ်းမိူင်း၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇႁဵတ်းၶဵၼ်တေႃႇၵူၼ်းမိူင်း – ပႃးဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
