ၼႂ်းဝူင်ႈဝၢင်ႈၼႆႉ ၵမ်းၵမ်းလႆႈငိၼ်းဝႃႈ သိုၵ်း TNLA ႁၢမ်ႈႁႄႉ ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်တေၵႂႃႇၶိုၼ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၶၢင်ဝႃႇ ၊ သိုၵ်း TNLA ပူတ်းယႃႉ ပၢႆႉၶဝ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ်ႈမိူင်း ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉၾၢႆႇတႆးၼၼ်ႉ သႂ်ႇၶိုၼ်းလိၵ်ႈ လွႆဝႃႇ၊ သိုၵ်း MNDAA တဵၵ်းသိုဝ်ႉတီႈလိၼ် ႁိူၼ်းယေးၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ်ဝႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးလူၼ်ႉႁူလူၼ်ႉတႃယဝ်ႉ။
လိူင်ႈလၢဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ယႃႇဝႃႈၸုမ်းသိုၵ်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်တင်းၶဝ် တေၸၢင်ႈၵႄႈၸွႆႈ၊ တေႃႈၼင်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ယင်းၺႃးလိုပ်ႈႁေႃႈလူလၢႆယူႇလႄႈ ထႃႈဢမ်ႇၼပ်ႉၸင်ႈလႆႈပႃး ငဝ်းလၢႆး လၢႆပႃႈလၢႆၾၢႆႇၸိုင် ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၼင်ႇၵၼ် ထဵင်ထွင်ၽိတ်းမေႃး ၸၢၼ်ႈၸင်းၵၼ်ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။
ၼႂ်းငဝ်းလၢႆးၼင်ႇၼႆ ၶႂ်ႈပိူင်းၼႄ လွင်ႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ် ဢၼ်ပေႉပၢင်တိုၵ်းဝႆႉ ၵၢတ်ႈလၢတ်ႈၵူဝ်းလူဝ်းသေ ၼႅတ်ႈၶိုင်သၢင်ႈ ယူင်ႉပၼ်ႇႁွၼ်ႈလွၵ်းပိူင်ၽွင်းငမ်းယူႇ လူၺ်ႈဢမ်ႇဢဝ် ၶေႃႈၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈ ၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈလႆႈထူပ်းၺႃး သၢႆငၢႆလီဢိၵ်ႇၸႃႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆယူႇ။
ႁူဝ်ၼႃႈ လိူင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ်လႂ်၊ ႁူဝ်ၼႃႈ ၸုမ်းၵူၼ်းထိူၼ်ႇၶဝ်လႂ် ၸိူဝ်းၼႆၼႆႉ ယွၼ်ႉပေႉသိုၵ်းႁိုဝ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် ယွၼ်ႉလွင်ႈတၢင်းတၢင်ႇယိူင်ႈသေ ၸၢင်ႈပိၼ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈဝၢၼ်ႈမိူင်းယူႇ။ လုၵ်ႉတီႈ ၽူႈဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇၸႂ်ႉ ဢႃႇၼႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် non – state actors ပိၼ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ ၽူႈ မီးသုၼ်ႇၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် state actors ၶႂ်ႈဝႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၺ်းၵႃႈ လုၵ်ႉတီႈႁူဝ်ၼႃႈ လိူင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် ႁူဝ်ၼႃႈ ၸုမ်းၵူၼ်းထိူၼ်ႇသေ တေပိၼ်ႇ ပဵၼ်ၵႂႃႇၽူႈပွင်မိူင်း statesman တႄႉ ဢမ်ႇၼပ်ႉတေႃႈမီး၊ လၢတ်ႈသိုဝ်ႈၸိုင် ၵွမ်ႉၵႃႈပေႉ သိုၵ်းသေလႄႈ ယႃႇၽူမ်ႈဝႃႈ ၽူႈပွင်မိူင်းလႃႈ။ တေႃႈၼင်ႇ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၵူၺ်းၵေႃႈ ယင်းဢမ်ႇ ပဵၼ်လႆႈငၢႆႈငၢႆႈၵွၼ်ႇ။
လိူင်ႈၵၢၼ်မႅၵ်ႇၵွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼႆႉ တႃႇတေတိုၵ်းပေႉၵူၺ်းၵေႃႈ ယၢပ်ႇၼႃႇ၊ တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈ ဝၢႆးတိုၵ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ယိုင်ႈၶႅၼ်းယၢပ်ႇလိူဝ်ႁႅင်းတႄႉယဝ်ႉ။
ယွၼ့်ပိူဝ်ႈဝႃႈ – (1) ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈလွင်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ လိူင်ႈသိုၵ်းသေ တေလႆႈပိၼ်ႇပဵၼ် ၾၢင်ႁၢင်ႈလွင်ႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၾၢႆႇမိူင်း၊ (2) တေလႆႈႁုပ်ႈတူင်ႇၶွပ်ႇ သိုၵ်းသိူဝ်ႁႂ်ႈႁႂ်ႇႁွမ်ႈ ႁႂ်ႈၵႅပ်ႈတိၵ်ႇ၊ (3) တေလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ လွင်ႈပဵၼ် တၢင်းၵၢၼ်လႄႈ လွင်ႈပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်း သုမ်ႇငမ်း၊ (4) တေလႆႈပွင်သၢင်ႈ လိူင်ႈၽွင်းငမ်း လႄႈ လွင်ႈ ႁပ်ႉပဝ်ႈ ပုၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း (Administration and Public Services )၊ (5) တေလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း လိူင်ႈမၢၵ်ႈမီး၊ (6) တေလႆႈၶူင်ၶႂၢၵ်ႈ လွင်ႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၵၼ် တင်းမူတ်းလႄႈ လွင်ႈတႅၼ်းတၢင် လူၺ်ႈလၢႆးၵၢၼ်မိူင်း၊ (7) တေလႆႈၶူင်သၢင်ႈ လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈလႄႈ လွင်ႈၼိမ်တဵင်ႈ ဢၼ်ပႃးၸဵမ် လိူင်ႈပိၼ်ႇပႅင် လႅၵ်ႈလၢႆႈလိူင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ၊ (8) တေလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ လိူင်ႈသိုဝ်ႇသၢၼ် တေႃႇမိူင်းႁိမ်းႁွမ်းလႄႈ ၵူႈမိူင်းမိူင်း၊ (9) တေလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ လွင်ႈၵူမ်ၵဵဝ်ယွၼ်ႈၽဵင်ႇၼႂ်းၵၼ်ၵူၼ်း လႄႈ လွင်ႈဢွမ်ႇလွမ်ႈ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ် ဢၼ်ပႃးၸဵမ် လွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈ ပိူင်ၾၢင်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉလႂ် ၵူႈၵၼ်ၵူႈတွၼ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပိူင်ပဵၼ်ၼင်ႇၼႆၼႆႉ ယိုၼ်းယၢဝ်းၶၢဝ်းၵႆၼႃႇသေလႄႈ တႃႇတေၶုတ်းၶူင်ၵေႃႇၵၢႆႇၵေႃႈ ယၢပ်ႇယၢၵ်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်တႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸင်ႇၼၼ် ႁူဝ်ၼႃႈ လိူင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် ႁူဝ်ၼႃႈ ၵူၼ်းထိူၼ်ႇ ပၢၼ် လႂ်ၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵွမ်ႉၵႃႈပေႉသိုၵ်းၵူၺ်း တေၽိုၵ်ႉၽၵ်ႉၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉပဵၼ်ၵႂႃႇ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းတူၺ်းလူင်းမိုဝ်း ထူပ်းတူဝ်တႄႉမႃး ဢမ်ႇသူႈႁၼ် ပဵၼ်လႆႈငၢႆႈငၢႆႈ။
ၵူၺ်းၼၼ်သေတႃႉ ဢဝ်ပိုၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵူႈမိူင်းမိူင်းဝႃႈတႄႉၵေႃႈ ၽူႈၵူၼ်းဢၼ်လုၵ်ႉတီႈႁူဝ်ၼႃႈ လိူင်ႈလုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉ ပိၼ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ ၽူႈပွင်မိူင်းၶိုၵ်ႉၶၢႆးလူင် (Statesman) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃးယူႇ။ မၢင်ၵေႃႉ မီးပၢႆးႁၼ်ၵၢၼ်မိူင်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢၼ်မုၼ်းမႂ်ႇယႂ်ႇသုင်ယူႇ ၵူၺ်းဢမ်ႇဢွင်ႇမၢၼ်မႃးၵေႃႈ တေႃႈသမ်ႉမီး။
လၢၵ်ႇလၢႆၼႆႉတႄႉ လိူင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ပေႉဢွင်ႇမၢၼ်လီငၢမ်းယဝ်ႉ၊ ၵူၺ်းသမ်ႉ ပႅၼ်ပႄၸပ်း ၾၢႆႇလိူဝ် ပိူင်သေ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးမႃး ဢဝ်ႁၢင်ၸၢင်မၢင်ႁဵဝ်ႇ လူႉၵွႆႁၢင်ႈႁၢႆႉၵႂႃႇၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃးတႄႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈ ဝႃႈ ပႅၼ်ပႄၸပ်းၾၢႆႇလိူဝ်ပိူင် ၼႆႉ လူၺ်ႈဝႃႇတ ပၢႆးႁၼ်ၵၢၼ်မိူင်းၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်၊ လူၺ်ႈၸႂ်ႁၵ်ႉၶိူဝ်း လၢႆးတႃမွတ်ႇၶွၼ်လဵဝ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈယဝ်ႉ။
ဢၼ်လီၾၢင်ႉတႄႉ တေႃႈၼင်ႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ် တဵၵ်းတဵင်ၵၼ်လႄႈ လႆႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတိုၵ်းၵၼ် ၶိုၼ်းသေ ပေႉသိုၵ်းတိုၵ်းဢွင်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉလႂ်၊ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၽူႈၶဵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉလႂ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ယင်းၸၢင်ႈၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇ လွင်ႈပႅၼ်ပႄၸပ်းၾၢႆႇ လိူဝ် ပိူင်ယူႇလႄႈ ပေႃးပဵၼ်လၢႆလၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း ယူႇသဝ်း ၶူၼ်းလေႃးၵၼ်မႃး ဢမ်ႇၵႃး ႁူဝ်သိပ်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီမိူင်း ၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်မီး လၢႆတပ်ႉလၢႆၸုမ်းသေ ဢွၼ်ၵၼ်လုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉ လူၺ်ႈလွင်ႈယိူင်းၸူးၽူႈၶဵၼ် ၽုင်ႇမႃး လွၵ်းၽႂ်လၢႆးမၼ်းၼႆႉ ယိုင်ႈၶႅၼ်း ၸၢင်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်လႆႈ လွင်ႈပႅၼ်ပႄၸပ်းၾၢႆႇ လူၼ်ႉလိူဝ် လႆႈငၢႆႈတွၼ်းယဝ်ႉ။
ပိူင်လူင်ၸမ်ႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈႁဵတ်း ႁႂ်ႈၵူမ်ၵဵဝ်ယွၼ်ႈၽဵင်ႇ ၼႂ်းၵၼ်ၵူၼ်းလႄႈ သုၼ်ႇၵေႃႇသၢင်ႈ ပိူင် ၾၢင်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉငဝ်ႈၸဝ်ႈတူၼ်ႈ ဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇၽုတ်းလႆႈ ပၼ်ႁႃ ၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၽႄၸၼ်ႉလႄႈ ပၼ်ႁႃ ၸပ်းၾၢႆႇလိူဝ်ပိူင်ပႅတ်ႈ ဝၢႆးသိုၵ်းယဝ်ႉသေ ပိၼ်ႇပႅင်ၸူးပိူင်ၵုမ်းၵမ် ၵူၼ်းမိူင်းၽၵ်းၵႃႇၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။
ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ လိၵ်ႈလၢႆး၊ ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်၊ ၾိင်ႈငႄႈ၊ ႁိတ်ႈႁွႆး ထုင်းတၢမ်း၊ ယႂ်းႁိုၼ်ၽိုၼ်တိုၼ်း၊ ၶူဝ်းပူၺ်ႈၵဝ်ႇၵႄႇ၊ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၸွမ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ပႃးၸဵမ် ၼမ်ႉလိၼ်ထိူၼ်ႇပႃႇၵိုၵ်းၸွမ်း ႁွမ်းၽႃ၊ လွင်ႈ ၼပ်ႉယမ်ၵမ်တိုဝ်း ၶွင်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းလႂ်ၽႂ်မၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပွႆႇႁႂ်ႈမီးမႃးလွင်ႈတဵၵ်းတဵင်၊ ၶၢတ်ႈၶွပ်ႇ၊ ႁၢမ်ႈ ႁႄႉလူလၢႆ၊ ယႃႉၵဝ်း၊ လွၵ်ႇငိုတ်ႈလူၺ်ႈလၢႆးသိုဝ်ႈ (ႁိုဝ်) လၢႆးဢွမ်ႈ သေယၢင်ႇယၢင်ႇၸိုင် တိုၼ်းဝႃႈၶဝ်ႈ ပဵၼ် လွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်တေႃႇ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းယဝ်ႉ။
ဢမ်ႇတၢပ်ႈဝႃႈ တၢမ်တူဝ်ႁူဝ်ၼႃႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ဢၼ်တိုၵ်ႉၶိုင် ဢၢင်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸီႉသင်ႇပူင်ၸႂ်ႉၵွၼ်ႇ၊ ပွႆႇႁႂ်ႈလုၵ်ႈၼွင်ႉၸုမ်းၸၢဝ်းမၼ်း ပူၼ်ႉပႅၼ်ႁဵတ်းႁွတ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း သဵၼ်ႈမၢႆ လိူင်ႈလၢဝ်းၵႂၢတ်ႇလၢင်ႉတူင်ႇဝူင်းၶိူဝ်းၵူၼ်း (Genocide) ယူႇယဝ်ႉလႄႈ လုၵ်ႉတီႈ လွင်ႈၸပ်း ပႅၼ်း ပႅၼ်ပႄၼိူဝ် ၶူဝ်းၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇ လူၺ်ႈလၢႆးတႃႇမွတ်ႇ ဢၼ်လဵဝ်သေၵေႃႈ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈလိူင်ႈ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉလူင် ၶိုၼ်းဝၢႆႇဝူင်တူၵ်း မူၵ်းယုမ်းသုမ်းလၢႆပႅတ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈၾၢင်ႉၵႅမ်း ႁၼ် ၸႅင်ႈၵၼ် ယူႇယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉမိင်းမဝ်းၸွမ်း လွင်ႈဢွင်ႇပေႉပၢင်တိုၵ်း ပိူင်လဵဝ်သေ ဢမ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ တႃႇယိုၼ်ယၼ်ၼပ်ႉ ထိုဝ်တေႃႇ လွင်ႈၸွတ်ႇၸေးပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် (diversity) ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈတူင်ႇတၢင်ႇ၊ လွင်ႈပိူင်ၾၢင်ၶိုၵ်ႉၶၢႆး (identity) ၶွင်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတၢင်ႇ ဢၼ်၊ လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၶွင်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းယူႇ ၸွမ်းၵၼ်မႃးလႄႈ လွင်ႈယုၵ်ႉႁႅၼ်ၽႅၼ်လူၼ်ႉပိူင် တိုၼ်းပဵၼ်တႄႉမီးတႄႉယဝ်ႉ ၶိၼ်ၶႂ်ႈ သၢင်ႈပိုၼ်း မႂ်ႇမႅၵ်းမႅၵ်းၼၼ်ႉလႂ် ၸိူဝ်းၼႆႉ တၵ်းလူဝ်ႇဝႄႈႁႂ်ႈလွတ်ႈလႆႈယဝ်ႉ။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈတၢင်းၼိုင်ႈၵေႃႈ ၸိူဝ်းၺႃးလူင်လိုမ်းပိုၼ်ႉပွႆႇပႅတ်ႈ ဝၢႆးယဝ်ႉ ပၢင်တိုၵ်းၼႆၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေၸၢင်ႈတုမ်ႉတွပ်ႇၵႄႈသၢႆႇလႆႈၶိုၼ်း ထုၵ်ႇပိူင်မႅၼ်ႈတၢင်းၼၼ်ႉ တေလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉလိုၵ့်ၸွမ်း ပၢႆး ၾၢႆႇသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ဢၼ်ၵူႈမိူင်းမိူင်း ယိုၼ်ႁပ်ႉၼပ်ႉၸႂ်ႉဝႆႉၼၼ်ႉလႂ်၊ ၾိင်ႈတိုဝ်းၵမ်လႄႈ ပိူင်ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ တူင်ႇဝူင်းၵၼ်ၵူၼ်း ၽႃႇၵၢင်ဝၢင်းၶိုင်ႈၼၼ်ႉလႂ် ႁႂ်ႈထိုင်တီႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလူင်းမိုဝ်းလႆႈ ႁူမ်ႈၽဵင်ႇၵွၼ်ႇ ၸင်ႇၸၢင်ႈႁပ်ႉၸၢမ်ႇလႆႈ ၽွၼ်းပၢင်ႈၶွင်ၵၢၼ် ၽွင်းငမ်းလီ ဝၢႆးပၢင်တိုၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇ ၼ ၼ်ႉယဝ်ႉၼႆ ၶႂ်ႈၶေႃယွၼ်းပၢႆးထိုင်ၵၼ်ယူႇဢေႃႈ။
