တၢင်းၽိတ်းၽႂ်

မွၼ်းၶိူဝ်း

ယႃႇၸူႇ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈပဵၼ်ၶိူင်ႈၸင်ႈၼမ်ႉၼၵ်းၵွႆး ယင်းပဵၼ်ထွႆႈၵႂၢမ်းတူဝ်ယၢင်ႇ ဢၼ်ဢဝ်မႃးတႅၵ်ႈယင်ႇ (ထတ်း) ႁႃ လွင်ႈၼၵ်းဝဝ် ယင်ႇၵႃႈၶၼ် ယင်ႇတၢင်းႁူႉၼမ်ႉၵတ်ႉ ယင်ႇၸႂ် (လၢမ်းၸႂ်) ယင်ႇလိုၵ်ႉတိုၼ်ႈ ၾၢႆႇပိူၼ်ႈၾၢႆႇႁဝ်း လႄႈ ယင်းဢဝ်ပဵၼ်ၶိူင်ႈမိၵ်ႈမၢႆလွင်ႈတဵင်ႈထမ်း သၢလ်တတ်းသိၼ်(လုမ်းတြႃး)။

ၾၢင်ႈႁၢင်ႈလိၼ်ႉယႃႇၸူႇ ၼႄထိုင်တီႈပွင်ၵႂၢမ်းမၢႆလွင်ႈတဵင်ႈထမ်းဢၼ်ဢမ်ႇၵိူင်းၾၢႆႇလႂ်လႄႈယူႇသိုဝ်ႈၵၢင် ၾၢႆႇလႂ် ၼၵ်းၾၢႆႇလႂ်ဝဝ် တႅပ်းတတ်းဢဝ်ၸွမ်းတႃႁၼ်တီႈပၢႆလိၼ်ႉယႃႇၸူႇ ၸွင်ႇမၼ်းယူႇတဵင်ႈသိုဝ်ႈၵၢင် ဢမ်ႇၼၼ် ၼၵ်းၵိူင်းသၢႆႉၵိူင်းၵႂႃ ၼၼ်ႉဝူင်ႇဝွၵ်ႇပဵၼ်လၵ်းထၢၼ် ၵၢၼ်ၽဵင်ႇၶိုင်ႈပဵင်းဢမ်ႇပဵင်းၵၼ်။

ၼႂ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႉၶၢႆ မၢင်တီႈမၢင်လႂ် ႁဝ်းတေလႆႈႁၼ် ဢမ်ႇၼၼ် တေယၢမ်ႈယိၼ်းဝႃႈ ယႃႇၸူႇၵူင်း(ဝွၵ်း) ၸိူင်ႉၼင်ႇ ဢဝ်သင်သိင်တိတ်းသႂ်ႇဝႆႉတႂ်ႈမၼ်း ႁႂ်ႈၼၵ်းလိူဝ်ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ မႄႈမၢၵ်ႇၸင်ႇမၼ်း(မၢၵ်ႇၶၼ် မၢၵ်ႇၸွႆႉ) ႁဵတ်းႁႂ်ႈမၼ်းဢမ်ႇတဵမ်လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵွႆးၵႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵမ်ႈၼမ်ပိူၼ်ႈတေၸႂ်ႉယႃႇၸူႇႁၢင်ႈၼႃးရိၵႃ (ၼႃႇရီႇ) ဢၼ်မီး ပၢႆၶဵမ်ၸီႉသႂ်ႇမႅၼ်ႈသိုဝ်ႈ တူဝ်ၼပ်ႉ လၢႆၶိတ်ႇ လၢႆၵီႊလူဝ်ႊ ၸႅင်ႈလႅင်းလႄႈၵၢၼ်ၵူင်း(ဝွၵ်း)ၵေႃႈတေဢေႇလူင်း။

ၵွႆးၵႃႈ ပေႃးႁဝ်းဢဝ်မႃးတႅၵ်ႈၸႂ်ႉၸွမ်းၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်တင်းၸီးဝိတ်ႉၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းႁဝ်းၵူႈဝၼ်းၼႆၸိုင် ၵၢၼ် တႅၵ်ႈယႅၵ်ႈၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ၼႂ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈႁဝ်းၼႆၸိုင်ပဵၼ်ဢၼ်လီၼၵ်းၸႂ်တႄႉတႄႉ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇသၢလ်(လုမ်းတြႃး) တတ်းသိၼ် တဵင်ႈထမ်းဢမ်ႇတဵင်ႈထမ်းပေႃးၼႆၸိုင် ၵေႃႉၽိတ်းသမ်ႉထုၵ်ႇ ၵေႃႉထုၵ်ႇသမ်ႉၽိတ်းလႄႈ လႆႈတိတ်း ၶွၵ်ႈထုၵ်ႇၶင်တူဝ်ၵႂႃႇၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၽူႈတၢင်ဝႃႈၵႂၢမ်း(သေႉၼေႇ) မိူၼ်တင်းၸွႆႈထတ်းပၼ်ယႃႇၸူႇ ၸွႆႈၶွၵ်းၶေႇ ၸီႉၸမ်ႈၼႄပၼ် လၵ်းထၢၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၼမ်ႉပဵၼ်တူဝ် ဢၼ်မီးႁဵတ်ႇလႄႈၽူလ် တေႃႇၽူႈတတ်း သိၼ် ၽူႈတတ်းသိၼ်ၵေႃႈဢဝ်ႁဵတ်ႇဢဝ်ၽူလ်ထတ်းလီငၢမ်း တၢင်းၽိတ်းၼၵ်းၵေႃႈ တေဝဝ် ႁိုဝ် ပေႃးဢမ်ႇၽိတ်း ၵေႃႈတေပူၼ်ႉတူတ်ႈ(တၢမ်ႇ) ၵႂႃႇ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈပေႃးၽူႈတတ်းသိၼ်ဢမ်ႇသိုဝ်ႈသႂ် (ၵမ်ႈၼမ်တေပဵၼ်ၾၢႆႇၸဝ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢၼ် ယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈမႃးႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ်ၵိၼ်ငိုၼ်းၾၢႆႇၽူႈမီးၶၻီး ဢမ်ႇၼၼ် ထုၵ်ႇပႃႈၼိူဝ်ၸီႉသင်ႇ) ႁႂ်ႈဢဝ်တၢင်း ၽိတ်း ဢမ်ႇမီးၸႂ်တဵင်ႈထမ်း ဢမ်ႇမီးလၵ်းထၢၼ် ဢမ်ႇမီးႁဵတ်ႇမီးၽူလ်သေ တႅပ်းတတ်းလူၺ်ႈၸႂ်ၸဝ်ႉၵဝ်ႇ ၽိတ်းထုၵ်ႇၵႂႃႇၸိုင် တေပဵၼ်ၽူလ်တေႃႇၸီးဝိတ်ႉၽူႈထုၵ်ႇထၢင်ႇထိူမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်း ၽိတ်းၼႆ တုမ်ႉတိူဝ်ႉတေႃႇၽႃဝ ၸူဝ်ႈပၼ်ၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉႁိုဝ် ၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼိုင်ႈတူၵ်းပဵၼ်ယိူဝ်ႇ။

ၼႂ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈၼင်ႇၼၼ် ၵွပ်ႈဝႃႈ လၢႆၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းလၢႆတၢႆယွၼ်ႉၶဝ်ၸဝ်ႈ တင်ႈတႄႇမီးၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉမႃးၼႆႉဢမ်ႇဢေႇ ႁူမ်ႈပႃးတင်းပူႇၵႄႇပူႇၵၢင်ႉ ထုၵ်ႇၸီႉၼႄးဝႃႈပဵၼ်ၾၢႆႇၽူႈၶဵၼ် ပဵၼ်ၼူၵ်ႉသွင်ႁူဝ်ၼႆသေ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ၵူတ်ႇထတ်း ၸွပ်ႇႁႃငိူၼ်ႈငဝ်ႈလွင်ႈတၢင်းသင်သေ တႅပ်းတတ်းဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈမႃးမီးတင်းၼမ် ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈဢဝ်ၶိုၼ်ႈ သၢလ် (လုမ်းတြႃး) သင်တီႈလႂ်။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ် ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၸႂ်ၵၼ် ၽိတ်းၽႅၵ်ႇပႅင်းၸင်းၵၼ်ၵေႃႈ ၶႃႉၶၢႆၸိုဝ်ႈၵၼ် တမ်သႄႇမႄႇလွင်ႈၼႄးပဵၼ်ၾၢႆႇၽူႈၶဵၼ် ၾၢႆႇပူၼ်ႉၾၢႆႇၼႆႉ ၽူႈမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇထွမ်ႇသင် တႅပ်းတတ်းဢဝ်တၢႆၵမ်းလဵဝ်ၵေႃႈမီး။ ၼၼ်ႉၵွႆးဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ်သိုၵ်းၵေႃႈတေႃႈၼင်ႇၼၼ် ၶႂ်ႈဢဝ်ၽႂ်တၢႆၵေႃႈ ႁႃတၢင်းၽိတ်းပၼ်သေ ဢဝ်သႂ်ႇၶွၵ်ႈၶင် ဢမ်ႇၼၼ် ၶႂ်ႈဢဝ်တၢႆၵေႃႈဢဝ်တၢႆငၢႆႈငၢႆႈ။

ယွၼ်ႉၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈၸင်ႇဝႃႈၵူၼ်းမိူင်း ၵူၼ်းဢၼ်ဢမ်ႇမီးငိုၼ်းၶမ်း ဢမ်ႇမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၸင်ႇဢမ်ႇၸၢင်ႈပိုင်ႈ ဢိင်ၽႂ် လႄႈလႆႈႁဵၵ်ႈႁွင်ႉႁႃလွင်ႈတဵင်ႈထမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီ 1958 တပ်ႉသိုၵ်းတႆးၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် လႆႈၵိူတ်ႇ မီးမႃး ပိူဝ်ႈတႃႇလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ တိုၵ်းတေႃးလိုပ်ႈႁေႃႈၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢၼ်မႃးပူၼ်ႉပႅၼ်ၶႂၢၵ်ႈမိူင်း ဝၢႆးသေၼႆႉၵေႃႈ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃးထႅင်ႈလၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း  ဢိၵ်ႇတင်းၸုမ်းဢၼ်တႅၵ်ႈယၢႆႈၵၼ်သေၶိုၼ်းၵေႃႇတင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးမႂ်ႇ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈမႂ်ႇ ဝၢႆးၼႆႉၵေႃႈမီးၵၢၼ်ပိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်ၶိုၼ်းၵေႃႈမီး ၵမ်ႈၼမ်တေလၢတ်ႈဝႃႈ ၵွပ်ႈသင်တႅၵ်ႇၵၼ် ၵွပ်ႈသင်ဢမ်ႇၽွမ်ႉ ၵၼ် ၸိုင်ဝႃႈႁဵတ်းသိုၵ်း ပိူဝ်ႈတႃႇၵႅတ်ႇၶႄဝၢၼ်ႈမိူင်း ပိူဝ်ႈတႃႇၵွပ်ႈၵူႈဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းတႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃ။

ၵွပ်ႈမီးၸႂ်ႁၵ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း လႄႈ ၸင်ႇယွမ်းၶဝ်ႈထိူၼ်ႇ ယွမ်းတုၶ်ႉယၢၵ်ႈၼႂ်းထိူၼ်ႇသေမႃးၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သိုၵ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လီယွင်ႈယေႃးၼမ်ႉၸႂ် ပဵၼ်ဢၼ်လီယူၵ်ႉယွင်ႈ ၶွပ်ႈၵုၼ်းမုၼ်ငဝ်း ဢၼ်လႆႈပိုၼ်ႉပွႆႇၽႃႈဝၢင်း ပႅတ်ႈ ၽွၼ်းလီသူၼ်ႇတူဝ် တိုဝ်ႉတၢင်းတူဝ်ၵဝ်ႇတေသၢင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး ပုၼ်ႈတႃႇၵႂၢမ်းသုၶ်းၼႂ်းၸီးဝိတ်ႉၸၢတ်ႈပၢၼ် တူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။

ၵွႆးၵေႃႈပေႃးမႃးတူၺ်းလွင်ႈႁဝ်းၼင်ႇၵၼ်ပိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈလၵ်းၼမ်းၵၢၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈၵေႃႈလီ ၵၢၼ်ႁိမ်ၼႃႈလိၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၵဵပ်းၶွၼ်ႇလႄႈပဵၼ်လွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉၽွၼ်းလႆႈၽွၼ်းလီ ၽွၼ်းၸႃႉ ၽွၼ်းလူႉသေႁၢႆ (တူၵ်းသုမ်း) ပုၼ်ႈသူၼ်ႇ တႃႇမုၵ်ႉမူႇၸုမ်းၵေႃႁိုဝ်ၼႆ ၽႂ်ၵေႃႈတေၸၢင်ႈဝူၼ်ႉၶဝ်ႈၸႂ်ၸိူင်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈလႆႈ ၵမ်ႈၼမ် ၵေႃႈဝႃႈ “ၸိုင်ၾၢႆႇလႂ်ၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈဝႃႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼင်ႇၵၼ် ၸိုင်သမ်ႉဢမ်ႇႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် ပဵၼ်ဢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်လဵဝ်လႆႈ ယွၼ်ႉတူဝ်ၽူႈၼမ်းမၼ်းႁႃႉ ယွၼ်ႉငဝ်းၸုမ်း ႁိုဝ် ၵူၼ်းၼႂ်းၸုမ်းမၼ်းႁႃႉၼႆ ဝူၼ်ႉဢမ်ႇပွင်ႇ  လူၺ်ႈသဵင်ႁဵၵ်ႈႁွင်ႉလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးမႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းၵူႈၸုပ်ႈၵူႈပၢၼ်။

ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမိူၼ်ၵၼ် ဢဵၼ်းဢၢၼ်းမိူၼ်ၵၼ် ပဝ်ႈမၢႆတီႈလဵဝ်ၵၼ် ၵူႈၸုမ်းၶႂ်ႈႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း လွတ်ႈ လႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းၵတ်းယဵၼ် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၶဵၼ်ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းယွမ်းၵၢၼ်ႉ ထွႆႁူၼ် ဢွၵ်ႇမိူင်းတႆးၵႂႃႇၼင်ႇၵၼ်။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈၵူၼ်းမိူင်းသမ်ႉတူၵ်းယူႇတႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶီႈၼဵၵ်းတဵၵ်းယူႇ ၾၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉလႆႈထုၵ်ႇၵူၼ်းၸိူဝ်း ယိပ်းၵွင်ႈ ၵၢင်ႇ ပူၼ်ႉပႅၼ်ၶိၼ်ၵဵပ်းဢဝ်ႁဵတ်းသိုၵ်း ၵဵပ်းၶွၼ်ႇၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်ၸႂ်ႉႁႅင်းလၢႆယူႇ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ လႆႈၵမ်ႉၸွႆႈတပ်ႉသိုၵ်းၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇမႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း ၸဵမ်ပၢၼ်ပူႇယႃႈ ပေႃႈမႄႈ မႃးထိုင်ပၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇၵေႃႈ ပႆႇပူၼ်ႉၵၢၼ်လႆႈသႂ်ႇၶွၼ်ႇပၼ်မႃးတေႃႇယၢမ်းလဵဝ် ဢမ်ႇဝႃႈၶဝ်ႈၶွင်ငိုၼ်းတွင်း ပၢႆတင်းထုၵ်ႇဢဝ်ၵႂႃႇႁဵတ်းသိုၵ်း ဢမ်ႇလႆႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်းႁဵတ်းၵၢၼ်လဵင်ႉပေႃႈမႄႈ။ ပၢႆႈၵေႃႈဢမ်ႇပူၼ်ႉထုၵ်ႇတိၺွပ်းပေႃႈမႄႈဝႆႉ။

ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ၵူၼ်းမိူင်းၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ သမ်ႉၸွမ်းၶဝ်ႈၶၢင်ႈယွင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈသႄႉၾၢႆႇၼိုင်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈယႃႇၸူႇ ဢၼ်ၸင်ႇၼမ်ႉၼၵ်းယူႇၼၼ်ႉ ၵိူင်းၵႂႃႇၵိူင်းမႃးၾၢႆႇၼႆႉၼၵ်းၾၢႆႇၼၼ်ႉဝဝ် ၾၢႆႇၼႆႉဝဝ် ၾၢႆႇၼၼ်ႉၼၵ်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉၶိုၼ်းၵွႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ ပဵၼ်ငဝ်ႈႁဵတ်ႇ ၵေႃႉၵႂႃႇထႅင်ႈၼမ်ႉၼၵ်း ၵႂႃႇၼွင်ႇၼမ်ႉၼၵ်းယႃႇၸူႇ ၾၢႆႇလႂ် ၾၢႆႇၼိုင်ႈ လူၺ်ႈဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ဢမ်ႇႁဵၼ်းႁူႉ ၵဝ်ႉငဝ်ႈလွင်ႈတၢင်းမၼ်းပဵၼ်မႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်။

ပွင်ႇဝႃႈတူဝ်ၵဝ်ႇႁဵတ်းလွင်ႈတႅၵ်ႇယၢႆႈ ယႃႉလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈလူၺ်ႈဢမ်ႇႁူႉတူဝ် တင်းဢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇ ႁဵၵ်ႈႁွင်ႉတုၵ်းႁႃ လွင်ႈၽွမ်ႈႁူမ်ႈၼၼ်ႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းလဵဝ်ၵၼ်။