မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)
ၵႂၢမ်းၼမ်း။
မႃးၶ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈလိူၼ်ဢၼ်ႁွမ်းၸွမ်းမႃးၶၼၵ်ႉၶတ်ႈ။ မႃးၶမႃးသ ၸင်ႇမႃးမႅၼ်ႈလိူၼ် 3 တႆး၊ ဝၼ်းလိူၼ် 3 မူၼ်း ၵေႃႈႁွင်ႉ ဝၼ်းမႃးၶပုၼ်းၼမီး(ပီ 2018 ၼႆႉ ၵွပ်ႈပီသွင် 8 လႄႈ တူၵ်းမႅၼ်ႈၼႂ်း လိူၼ်သီႇမူၼ်း ဢၼ်ပဵၼ် လိူၼ်ဝႆႈပူးၸႃးထၢတ်ႈၵွင်းမူးတႆးႁဝ်းၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ)။ ဝၼ်းၼၼ်ႉပဵၼ် ဝၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း ဢမ်ႇဝႃႈမီး တီႈတၼ်းႁဵင်းလႂ် ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်လီၵုသူလ် ၶဝ်ႈဝတ်ႉလူႇတၢၼ်းၽႄႇၼႃးမုၼ် လႄႈ ယွၼ်းၽွလ်းလီမၵ်ႈ ၽူလ်ၵၼ်၊ ဝၼ်းဢၼ်ၸၢဝ်းတႆးႁဝ်းပဵၼ်ပွႆးလူႇတၢၼ်းၶဝ်ယႃႇၵု(ၶဝ်ႈၼမ်ႉဢွႆႈ) ၵေႃႈပဵၼ်ဝၼ်းၼႆႉ။ ပွႆးလူႇၵွင်လူဝ် တီႈပုတ်ႉထၸဝ်ႈၵေႃႈၸႂ်ႈဝၼ်းၼႆႉ။ ၵူၼ်းတႆးၼ်ႂ်းမိူင်းထႆး ႁဵတ်းပႃးပွႆးယုၵ်ႉယွင်ႈၸဝ်ႈၶူးမေႃ မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သၢမ် မူၼ်းၼႆႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ် ဝၼ်းလိူၼ် 3 မူၼ်းၼႆႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထတူဝ်ႈလူၵ်ႈၸင်ႇတင်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ-ဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃး ႁိုဝ်ၵေႃႈ ဝၼ်းမႃးၶပုၼ်းၼမီးပူးၸႃး ((MAGHAPUJA DAY OR THE FULL MOON DAY OF THE THIRD MONTH, (ESPECIALLY IN FEBRUARY.) ၼႆသေ မၵ်းမၼ်ႈႁဵတ်းပွႆးထမ်းမပူးၸႃး (THE DHAMMA RESPECTING FESTIVAL) ၼႆမႃးၵူႈပီ။ ဝၼ်းၼႆႉ ၵွပ်ႈပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈတမ်းဝၢင်းလၵ်းပိူင် ပုတ်ႉထသႃသၼႃလႄႈ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၸဝ်ႈမုၼ်ႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈ ဝၼ်းဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႈ (OVADAPATIMOKKHA DAY) ၼႆသေ ဢွၼ်ၵၼ်သူတ်ႇထမ်းမထႃ ဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႈ ၵၼ်ႁဵတ်းၼႆ။
လွင်ႈပဵၼ်မႃးဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃး။
မီးဝႃႈမိူဝ်ႈပုတ်ႉထၶမ်းၽြႃးၸဝ်ႈဢဝ်ပထမဝသ်ႉသႃ တီႈထိူၼ်ႇလူင်တိုင်( ယၢမ်ႈလဵဝ်ႁွင်ႉသႃႊရၼၢထ်ႉ) တီႈမိူင်း ပႃးရႃးၼသီတင်းဢရႁၼ်တႃ(ပၼ်ၸဝၵ်ႉၵီး) 5 ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႂ်းပီ 588 B.C။ ဝၢႆးဢွၵ်ႇဝႃႇသႃယဝ်ႉၼၼ်ႉ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႄတၢင်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈဢရႁၼ်တႃ 60 ၼိုင်ႈၸဝ်ႈၼိုင်ႈတူၼ်ၵႂႃႇၼိုင်ႈတၢင်း တႃႇပိုၼ်ၽႄႈပုတ်ႉထ သႃ သၼႃ။ ၶမ်းၽြႃးၸဝ်ႈတူၼ်လဵဝ်ၽူတ်ႇဢဝ်ၸဝ်ႈရသေးၸတိလၼႂ်းၶိူဝ်းႁိူၼ်းၵသ်ႉသပ 3 ပီႈၼွင်ႉၼႂ်းမိူင်းရႃး ၸၵႁ (RAJAGRI) တီႈထိူၼ်ႇမၢၵ်ႇပိၼ်း(ဢုလုဝေးလဝၼ်း)၊ ႁိမ်းၾင်ႇမႄႈၼမ်ႉၵယႃႊ (တီႈဝဵင်းၵယႃႊယၢမ်းလဵဝ်) လႄႈ ယူႇသဝ်းတီႈၼၼ်ႈ 3 လိူၼ် (တေႃႇထိုင်လိူၼ်ၵမ်မူၼ်း)။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈဢွၼ်ဢဝ်ဢရႁၼ်တႃ 1000 ၸဝ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းဝဵင်းရႃးၸၵႁ ၵႂႃႇၽူတ်ႇဢဝ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပိမ်းပိသႃရလႄႈ ၵူၼ်းၼႂ်းဝဵင်းၵမ်ႈၽွင်ႈယဝ်ႉ လႆႈယူႇသဝ်း တီႈဝတ်ႉဝေႊလုဝၼ်း( ဝတ်ႉသူၼ်မႆႉသၢင်းၶမ်းလဵင်ႉၸွၼ်ႈ) ဢၼ်ၶုၼ်မိူင်းယုၵ်ႉဢဝ်သူၼ်မႆႉသၢင်းတီႈ ၼွၵ်ႈဝဵင်း လူႇတၢၼ်းပၼ်ႁဵတ်းဝတ်ႉတႃႇသင်ၶၸဝ်ႈၶဝ်ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉ။
ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ် 3 မူၼ်း (14 January, 588 B.C.) ၸင်ႇမီးဢရႁၼ်တႃၸဝ်ႈၸိူဝ်း ပဵၼ်ဢေႁိၽိၵ်ႉၶု (ၸဝ်ႈၸၢင်းၸိူဝ်းဢၼ်တၢမ်တူဝ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈဝူတ်ႇပၼ်) 1250 တူၼ်လုၵ်ႉလၢႆတၼ်းႁဵင်းမႃးႁူမ်ႈၵၼ်ထွမ်ႇၾင်း ဢဝ်ၵႂၢမ်းသွၼ်ဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႊ(တမ်းဝၢင်းလၢႆးယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်းၸဝ်ႈသၢင်ႇၸဝ်ႈၸၢင်းၶဝ်) တမ်ႈတီႈပုတ်ႉ ထၶမ်းၸဝ်ႈ။ ၼႂ်းၵႃႈဝၼ်းယႂ်ႇဝၼ်းလူင် ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းပုတ်ႉထသႃသၼႃသွင်ဝၼ်းသၢမ်ဝၼ်း (ၸိူင်ႉၼင်ႇ- ဝၼ်းဝိသႃၶပူးၸႃး၊ ဝၼ်းဢႃသႃလႁပူးၸႃးလႄႈ မႃးၶပူးၸႃး) ၼႂ်းသၢမ်ဝၼ်းၼႆႉ ဝၼ်းဢၼ်ပုတ်ႉထၶမ်းၽြႃးပဵၼ် ၸဝ်ႈတမ်းဝၢင်းလၵ်ႈပိူင်ဝိၼႆးသႃသၼႃ(တေးသၼႃးပၼ်ဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႈ – THE DUDDHA DISCIPLINES INSTRUCTIONS) လႄႈ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထတူဝ်ႈလူၵ်ႈ ၸင်ႇဢဝ်ႁဵတ်ႇၵၢၼ် 4 ယိူင်ႈပႃႈတႂ်ႈၼႆႉပဵၼ်လၵ်းဢိင် မႄႈပိူင်မၼ်းသေ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းထမ်းမပူးၸႃးလႄႈ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃး မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ် 3 မူၼ်းၼႆမႃးၵူႈၶူပ်ႇပဵၼ်ပီတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။
ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်သၢမ်မူၼ်း – မႃးၶပုၼ်းၼမီးပီ 588 B.C ၼၼ်ႉၸဝ်ႈၸၢင်းၸိူဝ်းမႃးႁူမ်ႈၼႂ်းပၢင် ၾင်းထမ်း မီး 1250 တူၼ်။ လႄႈမီးၾၢင်ႁၢင်ႈဝိသဵသ်ႇတွၼ်းၵႄး 4 ယိူင်ႈၼင်ႇပႃႈတႂ်ႈၼႆႉ 1) ပဵၼ်ၸဝ်ႈဢရႁၼ်တႃတင်း 1250 တူၼ်။ 2) ပဵၼ်ဢေႁိၽိၵ်ႉၶုတင်း 1250 တူၼ်။ 3) တင်း 1250 တူၼ် ဢမ်ႇလႆႈၼတ်ႉမၢႆၵၼ်ဝႆႉလူင်ႈၼႃႈသေ မႃးႁွတ်ႈၼႂ်း ဝၼ်းလဵဝ်ၵၢၼ်လႄႈ 4) တၢမ်တူဝ်ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၽူႈတေးသၼႃးထမ်းမ ဢူဝ်းဝၢတ်ႊ(ပဵၼ်ၽူႈဝၢင်းပၼ် လၵ်းပိူင်ၵႂၢမ်းသွၼ်သႃသၼႃၸဝ်ႈ)၊ ၼႆႉႁွင်ႉဝႃ – ၸတုရင်းၵသၼ်ၼိပႃတ (CATURANGA SANNIPATA) ႁိုဝ် ပၢင်ၵုမ်ၾင်းထမ်းလၵ်း ပိူင်တႃႇသင်ၶၸဝ်ႈ (THE LAW OF SANGHA OR COMMUNITY) ဢၼ်မီးၾၢင်ႁၢင်ႈ ဝိသဵသ်ႇတွၼ်းၵႄး 4 ယိူင်ႈမီးၸိူင်ႉၼႆ။
ၾိင်ႈထုင်းၽၢမ်း(ပုင်ႇၼႃး) တင်းဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃး။
တီႈၸိုဝ်ႈမၼ်း ၼႂ်းပၢၼ်ၽြႃးၸဝ်ႈမိူဝ်ႈႁူဝ်တီး ၸိူဝ်းပဵၼ်ဢရႁၼ်တႃၶဝ်ၸဝ်ႈ ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ် ၶိူဝ်းၽၢမ်း (ပုင်ႇၼႃး) (BRAHMANA) ၼႂ်းမိူင်းပႃးရႃးၼသီ ရတ်ႉၵႃသိလႄႈ မိူင်းရႃးၸၵႁရတ်ႉမၵထ။ ၾိင်ႈထုင်း ၽၢမ်းႁိၼ်ႇတူႇၼၼ်ႉ ဝၢင်းပႅတ်ႈမူတ်းယဝ်ႉသေတႃႉ မိူဝ်ႈႁၼ်ပိူၼ်ႈႁဵတ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁၢမ်ႈဢမ်ႇၼႄး။ ဝၼ်းလိူၼ်သၢမ်မူၼ်းၼၼ်ႉ ၸၢဝ်း ၽၢမ်းႁိၼ်ႇတူႇၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်လူင်းဢၢပ်ႇၼမ်ႉမႄႈၵင်းၵႃး လၢင်ႉပႅတ်ႈပၢပ်ႇဢၵုသူလ်ၵမ်ႊၵူႈပီပီ။ (ၼႂ်းၽြႃးႁိၼ်ႈတူႈ 3 တူၼ်ၼၼ်ႉ ၽြႃးသီဝပႃးတူၼ်ၼိုင်ႈ)။
ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်သၢမ်မူၼ်း ပီ 588 B.C ၼၼ်ႉ ဢရႁၼ်တႃၶဝ်ၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းဢွၵ်ႇၽိူၺ်ၽႄႈ ပုတ်ႉထသႃသၼႃယူႇၼႂ်း ရတ်ႉမၵထၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇၶဝ်ႈပူးၸႃးၽြႃးသီႈဝၵၼ်။ မိူဝ်ႈႁၼ်ၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇၶဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈဢၢပ်ႇ သုၵ်ႈသီဢၵုသုလ်ၵမ်ႊ ၼႂ်းၼမ်ႉမႄႈၵင်းၵႃး၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈတိုၵ်ႉပူးၸႃး ဝႆႈဝၢၼ်းၽီသၢင်ယူႇၼၼ်ႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈတေ တူၺ်းလၢႆၵေႃႈ ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇ၊ တေႁဵတ်းၸွမ်းၵေႃႈ လႆႈဝၢင်းပႅတ်ႈယဝ်ႉၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၽြႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်မီးယူႇတီႈဝတ်ႉဝေးလုဝၼ်း ၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇမိူဝ်းႁူမ်ႈထွမ်ႇဢဝ်ဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႈ တမ်ႈတီႈ ပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလႄႈ ဢဝ်ပဵၼ်ဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃး တွၼ်ႈတႃႇပုတ်ႉထသႃသၼႃမႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။
ၸၢဝ်းပုတ်ႉထသႃသၼႃ မိူင်းသိင်ႁုလ်(သီလင်ၵႃ) ယင်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ဝၼ်းလိူၼ်သၢမ်မူၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ် ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈတေးသၼႃးဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႈၵူၺ်း၊ ယင်းပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ တင်ႈပၼ်သမၼသၵ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈသႃလိပုတ်ႉတရ တင်းၸဝ်ႈမူၵ်ႉၵလႃးၼ ပဵၼ်ဢၵ်ႉၵသႃဝၵလႄႈ ပဵၼ်ဝၼ်း မုၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ(တီႈမိူင်းဝေးသႃလီး) ဝႃႈ “ ထႅင်ႈ 3 လိူၼ် တထႃၵတ တေဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်း” ၼႆၼၼ်ႉထႅင်ႈၼႆယူႉ။
ၶေႃႈလူပ်းလင်။
ဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃးၼႆႉၵေႃႈ လၢႆးၵၢၼ်မၼ်းမိူၼ်ၵၼ်တင်းဝၼ်းဝိသႃၶပူးၸႃး တင်းဢႃသႃလႁပူးၸႃးၵူၺ်း။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – လုၵ်ႉၸဝ်ႉတၵ်းပၢတ်ႇ ၶဝ်ႈဝတ်ႉလူႇတၢၼ်း ဝဵၼ်းတဵၼ်း ယွၼ်းၽွလ်းၼင်ႈသမႃးထိ တိူၼ်းဝိပသ်ႉသၼႃး လႄႈ ၽႄႈမဵတ်ႉတႃထမ်းဢဝ်ပဵၼ်ထမ်းမပူးၸႃးၵၼ်။ တွၼ်ႈတႃႇၽူႈၸိူဝ်းသတ်ႉထႃး ဢိၵ်ႇတင်းၵူၼ်းၼုမ်ႇႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် တေႁူႉပွင်ႇလႄႈ ၶဝ်ႈၸႂ်လွင်ႈဝၼ်းယႂ်ႇဝၼ်းလူင်သေ ႁူႉၸၢင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသတိထမ်း ပၺႃးထမ်းၵူႈၵၼ်သတ်ႉ ထႃး ယဝ်ႉပူၵ်းပွင်ၽဝၸူဝ်ႈပၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၽူႈဢၼ်ၸွႆႈပူၵ်းပွင်ပၼ်ၽွၼ်းပၢင်ႈတၢင်းလီ တႃႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတင်း လုမ်ႈၾႃႉ (THE WORLD SOCIALITIES) ႁႂ်ႈလႆႈယူႇၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ်လူၺ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၽူႈတႅမ်ႈၶဝ်ႈၸႂ်ဝႃႈ ၽႃးရပုၼ်ႈၽွၼ်းမၼ်းမီးတီႈသင်ၶၸဝ်ႈၶဝ်ၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈသင်? ၵွပ်ႈသင်ၶၸဝ်ႈပဵၼ်တီႈၵူၼ်းတင်းလၢႆၼပ်ႉယမ်၊ ပဵၼ်ၽူႈၽႄႈတိူၼ်းၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ လႄႈ သတ်ႉထႃးၵူၼ်းလမ်ၶဝ်ယွမ်း ၼွမ်းႁပ်ႉႁဵတ်းၸွမ်း ၼႆၼၼ်ႉလႄႈ။
ဢူဝ်းဝႃးတပႃတိမူၵ်ႈ – The teaching or the law of (all) the Awakened – 13 ၶေႃႈ။
ၵ/-1. ဝဵၼ်ႉဝႄႈၵၢၼ်ဢမ်ႇလီတင်းလူင် 2. ႁဵတ်းႁွမ်ဝႆႉၵႃႈၵၢၼ်လီ 3. ၾိုၵ်းၽွၼ်ႉႁႂ်ႈၸိတ်းၸႂ်ၸိုၼ်ႈသႂ်။
[ 1.Not to commit any sin, 2. to do good, 3.and to purify one’s mind.]
ၶ/- 4. လွင်ႈယိူၼ်ႉၵၼ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵမ်ၸၼ်ႉသုင် 5. ၽူႈႁူႉလၢတ်ႈဝႃႈ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇပဵၼ်ယွတ်ႈလွင်ႈၵတ်းယဵၼ် 6. ၽူႈဢၼ်ႁဵတ်းႁၢႆႉၽူႈဢိုၼ်ႇ ဢမ်ႇၼပ်ႉဝႃႈပဵၼ်ၸဝ်ႈသိလ်ထမ်း 7. ၽူႈဢၼ်သူင်ပေႉၵိၼ်ၽူႈဢိုၼ်ႇ ဢမ်ႇသွၼ်ႇဝႃႈပဵၼ်ၽူႈၵူၼ်းလီ။
[ 4.The Awakened call patience the highest penance, 5.long-suffering the highest Nirvana, 6.for he is not an anchorite (pabbajita) who strikes others, 7.he is not an ascetic (samana) who insults others.]
င/- 8. ဢမ်ႇႁႃတၢင်းၽိတ်းပိူၼ်ႈ 9. ဢမ်ႇဝႆႉတႃၸင်းပိူၼ်ႈ 10. မီးသတိတိုဝ်းၸွမ်းဝိၼႆးမၢႆမီႈ 11.မေႃၵိၼ်ဢႃႁႃရၸပ်းမွၵ်ႈ 12. မေႃလိူၵ်ႈယူႇတၼ်းႁဵင်းတီႈၵတ်းယဵၼ် 13. ၾိုၵ်းၽွၼ်ႉႁႂ်ႈၸိတ်းၸႂ်တဵင်ႈၼိမ်ၸၼ်ႉသုင်။
[ 8. Not to blame, 9. not to strike, 10. to live restrained under the law, 11. to be moderate in eating, 12. to sleep and sit alone, and 13. to dwell on the highest thoughts.]
ၽိုၼ်ဢၢင်ႈဢိင်။ ။
1. A Pictorial Biography of Sakyamuni Buddha, a translation into English by Z.A. Lu, printed in Taiwan: 1976-1997.
2. The Dhammapada, a translation by Sathienpong annapok (in English and Thai, Dhammasabha: B.E. 2538.
3. The Dhammapada, a translated from Pali by F. Max Muller, the Oxford University press London: 1881, and Motilal Banarsidass Publishers , Delhi India: 1965- 1998.
4. Some Thai News Paper: B.E. 2548.
5. Maghapuja Day: by Jao Bhattiya (Lang: Sy), Ceylon Journey:Vol. 7 , 2005
