ၽူႈတႅမ်ႈႁွင်ႉဢွၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၵႂၢမ်း/တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ပဵၼ်ၽႂ်/တႄႇမႃးမိူဝ်ႈလႂ်

ပေႃးဝႃႈ တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆး ႁိုဝ် ၸွမ်ပိဝ်တႆး လိူင်ၶဵဝ်လႅင်ၼႂ်းၵၢင် မီးဝူင်းလိူၼ် တင်း ၽဵင်းၵႂၢမ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆး “ၶိူဝ်းႁဝ်းၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ” ၼႆ ၵမ်ႈၼမ် တေႁူႉဝႃႈ တႄႇမၵ်းမၼ်ႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပူၵ်းတင်ႈ ၵိုၵ်းၵပ်းၸွမ်းမႃး ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဢၼ်တႄႇ မႃးမိူဝ်ႈ 7/2/1947 ၼႆယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢၼ်တႄႉမၼ်း ၽႂ်ၵေႃႉတႅမ်ႈႁွင်ႉ ၽႂ်ၵေႃႉဢွၼ်တူင်ႉၼိုင် – ၸဝ်ႈၽူႈၵိုၵ်းၵပ်း ပိုၼ်းမႃးမီးၽႂ်။

ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်ႁူႉတႄႉ ၵွၼ်ႇပႆႇ ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် တင်း ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း ဝၼ်းတီႈ 12/2/1947 ဢၼ်ပဵၼ်မႃး ဝၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်/ဝၼ်းလူင်းလၢႆးမိုဝ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ပၢင်လူင် ဝၼ်းၼိုင်ႈ ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 11/2/1947 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ၽူႈၼမ်းမိူင်းတႆး မၵ်းမၼ်ႈ ၵၼ်လႆႈ 3 ၶေႃႈ။

• ဝၼ်းဢၼ် ၵေႃႇတင်ႈလႆႈ ၶွင်ႇသီႇၸိုင်ႈတႆး ဢၼ်မီးတူဝ်တႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်း ၸဵတ်းၸဝ်ႈ၊ တူဝ်တႅၼ်းၸဝ်ႈၾႃႉ ၸဵတ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မၵ်းမၼ်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ် ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဢၼ် သႂ်ႇၸိုဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉဝႆႉဝႃႈ ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး။
• မၵ်းမၼ်ႈပႃး လိူင် ၶဵဝ် လႅင် ၼႂ်းၵၢင် မီး ဝူင်းလိူၼ် ၼၼ်ႉ ပဵၼ် တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆး ဢၼ်ဝႃႈ ၸွမ်ပိဝ်မိူင်းတႆး။
• မၵ်းမၼ်ႈပႃး ၵႂၢမ်းတၢင်ႇၸွမ်ပိဝ် ႁိုဝ် ၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈ ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ – ၸိူဝ်းၼႆႉ သၢမ်ယၢင်ႇသၢမ်ပိူင်။

ၵွပ်ႈၼၼ် မီးၵႂၢမ်းထၢမ်ဝႃႈ တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၵေႃႈ ႁဵတ်းဢဝ် ၼႂ်းၶၢဝ်းၶိဝ်း ဝၼ်းတီႈ 7-11/2/1947 ၼၼ်ႉ ၵူၺ်းႁႃႉ ?

တီႈတႄႉမၼ်း ၵႂၢမ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၼႆႉ တႅမ်ႈယဝ်ႉ တႄႇႁွင်ႉမႃး မိူဝ်ႈပီ 1942 လိူၼ် မေႊ ၽွင်းသိုၵ်းၵျပၼ် ၶဝ်ႈမိူင်း။ ၽူႈတႄႇတႅမ်ႈႁွင်ႉ ပဵၼ် မေႃယႃ တွၵ်ႊတိူဝ်ႊၶုၼ်ပၺၢၼ်ႇ M.B.B.S.D.T.L.M  ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး လုင်းၶုၼ်ၼူႉ ၶုၼ်ၵိၼ်မိူင်း မိူင်းလူင်၊ ၸႄႈမိူင်းသီႇပေႃႉ တင်း ပႃႈၶမ်းၶႅၵ်ႇ (လုၵ်ႈယိင်း ၶုၼ်ၵိၼ်မိူင်း ၼွင်မွၼ် ၸႄႈမိူင်းသႅၼ်ဝီ) ။

ၽဵင်းၵႂၢမ်းတၢင်ႇ တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ/ၸွမ်ပိဝ် ၼႆႉ တွၵ်ႊတိူဝ်ႊၶုၼ်ပၺၢၼ်ႇ တႄႇတႅမ်ႈႁွင်ႉ မိူဝ်ႈၽွင်း မၼ်းၸဝ်ႈ ႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၶုၼ်လူင် ၾၢႆႇပၢႆးယူႇလီ Chief Medical ၸႄႈမိူင်းသီႇပေႃႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႇသွၼ်ပၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ လုၵ်ႈၸုမ်းၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းပၢႆးယူႇလီလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းသီႇပေႃႉ သေ ႁွင်ႉတၢင်ႇၸွမ်ပိဝ် ၼႃႈလုမ်းမၼ်းၸဝ်ႈသေ တႄႇၽႄႈမႃး။ ၽွင်းၼၼ်ႉ တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸွမ်ပိဝ် မီးႁၢင်ႈသိူဝ်။ မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ထၢင်ႇႁၢင်ႈ ယေႈလုၵ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ တၵ်းလႆႈမီးတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၽဵင်းၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ။ (ၽွင်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁွင်ႉၸွမ်းၵႂၢမ်း ၵြႃး ဢၼ် မၢၼ်ႈၸႂ်ႉဝႃႈ ဢလၢမ်ႇ ၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်း)

ၵႂၢမ်းဢၼ်ႁွင်ႉၽွင်းၼၼ်ႉ –

ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ

ဢလၢမ်ႇသမ်ႉပျၵ်ႉၶႃႇ

တူဝ်သိူဝ်ၸဝ်ႈမႁႃႇ

ႁႂ်ႈတႆးမီးတေႇၸႃႇ

ၽွမ်ႉပဵင်းၸႂ်ဝႃႇၸႃႇ

သူၸဝ်ႈႁဝ်းၶႃႈ ႁႂ်ႈမီးၸႂ်သၸ်ႉၸႃႇ  – – –

ၼႆသေ တႄႇႁွင်ႉမႃး တၢင်းႁိုင် 20 ၸႅၵ်ႉၵၢၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇ လၵ်းၸဵင် တင်းလူၵ်ႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း။

ၽွင်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈ 2 ယဝ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1946 ၼၼ်ႉ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင် ၼႂ်းၸႄႈမိူင်း မိူင်းၵိုင်။ ပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ဝၢႆးမႃး ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင် ၵမ်းႁႅၵ်ႈ(ပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း)  ပၢင်ၵုမ် ၼၼ်ႉ ႁပ်ႉဢဝ် လွင်ႈၼႆႉၵႂႃႇဢုပ်ႇ။ တူၵ်းလူင်းမၵ်းမၼ်ႈတႃႇဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵႂၢမ်းၶႂ်ႈၸႂ် ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် မိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈသေ ၸွမ်ပိဝ် ဢၼ်မီး ႁၢင်ႈသိူဝ် ၼၼ်ႉ လၢႆႈပဵၼ်မႃး လိူင် ၶဵဝ် လႅင် ဢၼ် ၼႂ်းၵၢင်မီး ဝူင်းလိူၼ်။ ၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၵေႃႈ မႄးပိၼ်ႇလႅၵ်ႈၽွင်ႈ။

ဢၼ်လႅၵ်ႈၶေႃႈၸႂ်ႉ ၽဵင်းၵႂၢမ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မႃးၽွင်းၼၼ်ႉ –

ၶိူဝ်းႁဝ်းၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ

ၸွမ်ပိဝ်သမ်ႉၸၼ်ႇတႃႇ

လိူၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈၸၵ်ႈၵျႃႇ

တီႈႁဝ်းမီးတေႇၸႃႇ

ၽွမ်ႉပဵင်းၸႂ်ဝႃႇၸႃႇ

သူလႄႈႁဝ်းၶႃႈ ၶိူဝ်းမီးၸႂ် သၸ်ႉၸႃႇ – ဝႃႈၼႆမႃး။

ဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးၼႆႉ ၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်တႄႉ ႁူဝ်ႁႅၵ်ႈၼၼ်ႉ တေမီးပႃး တႆး၊ ယွၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉ တင်းလၢႆ ႁူယႂ်ႇတႃၵႂၢင်ႈ ႁၼ်ထိုင်ၸွတ်ႇၸေးလႄႈ ပေႃးၸႂ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈတႆး ၼႆ ဢမ်ႇသုမ်ႇငမ်းပႃး တၢင်ႇၸၢဝ်း ၶိူဝ်း ၸိူဝ်းယူႇၼိူဝ် ၸိုင်ႈတႆးလႄႈ ၸင်ႇဢဝ် ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ “တႆး” ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇသေ သႂ်ႇ ၶေႃႈ “ႁဝ်း”ၼၼ်ႉတႅၼ်းသေ မႄးၸႂ်ႉမႃး။

ထိုင်မႃး ပၢင်ၵုမ်လူင် ပၢင်လူင် 1947 ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် တႃႇၸူဝ်ႈၶၢဝ်းမႃး။ ဝၢႆး မၵ်းမၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းပီ 1947 လိူၼ် မၢတ်ႉၶျ် ဝၼ်းတီႈ 5 ၼၼ်ႉ လုင်းၶုၼ်ၵျႃႇပူႉ ၶုၼ်ၽွင်းလူင် ၼမ်ႉတူႈ ပၢင်ႁႆး ႁွင်ႉ ၽဵင်းၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၼႃႈလုမ်းမၼ်းၸဝ်ႈလႄႈ ၺႃး ၽူႈၵွၼ်း ႁွင်ႈၵၢၼ် ၾၢႆႇလႅၼ်လိၼ် Mr Franklin ဢိင်းၵလဵတ်ႈၸၵ်ႉလၢၵ်ႈပူတ်းလူင်း။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလုင်းၶုၼ် ၵျႃႇပူႉ တင်း ၵူၼ်းမိူင်းၼမ်ႉတူႈ တိူဝ်ႉၸႂ်ၸူၵ်ႉၵႅၼ်း လႄႈ ၸင်ႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈတၢင်ႇထိုင် ၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၊ Mr Franklin ၺႃးတူတ်ႈတၢမ်ႇ ထွၼ်ပူတ်းၶၢႆႉလၢႆႈပႅတ်ႈ။

တႄႇၼၼ်ႉမႃး လိူင် ၶဵဝ် လႅင် ၼႂ်းၵၢင် ဝူင်းလိူၼ် ဢၼ်ပဵၼ် မိၵ်ႈမၢႆ မိူင်းတႆး တုင်းမိူင်းတႆး တင်း ၽဵင်းၵႂၢမ်း ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ ၵႂၢမ်းတၢင်ႇ တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးၵေႃႈ တႄႇလိပ်းၶီးမႃး တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ၶေႃႈၵႂၢမ်းၽွင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းမၵ်းမၼ်ႈၵႂၢမ်းတႆး သွင်ၶေႃႈ – Hero ဢၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ဝႃႈ တူယႄးၵွင်း ၼၼ်ႉ ႁိၵ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၸိၵ်းႁၢၼ် ၊ တုင်း ဢၼ် မၢၼ်ႈဝႃႈ ဢလၢမ်ႇ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁိၵ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၸွမ်ပိဝ် ၼႆ ၵိုၵ်းၵပ်းၵၼ်မႃး။****  ပျၵ်ႉၶႃႇ/ပဵၵ်ႉၶ = သိူဝ် ၊ ၸၼ်ႇတႃႇ = လိူၼ် ၊ ၸၵ်ႉၵျႃႇ = ၶိူင်ႈမိုဝ်းၽီ ၊ လိူၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈၸၵ်ႉၵျႃႇ = လိူၼ်ဢၼ်မီးသီႁိူဝ်ႈ ငၢႆးမိူၼ်ၸၵ်ႉၵျႃႇ

****  ဢၢင်ႈဢိင်ၶေႃႈၵႂၢမ်း လိၵ်ႈလၢႆး လုင်းၶုၼ်ၵျႃႇဢူး (လုၵ်ႈၸၢႆး လုင်းၶုၼ်ၵျႃႇပူႉ ဢမၢတ်ႈလူင် ၼမ်ႉတူႈ ပၢင်ႁႆး ၽူႈၶဝ်ႈပႃး လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် 1947 ) ၽူႈၵေႃႇတင်ႈ SHRF ၵဝ်ႉငဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၸိုင်ႈတႆႈ တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1991 ၼၼ်ႉသေ  —-

ၸၢႆးယီႈၽူင်း