Thursday, March 28, 2024

ၼေႇဝိၼ်းယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်း ၵဵဝ်ႇၵၢၼ်မိူင်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်? ၵွပ်ႈသင်?

Must read

ႁၢင်ႈၼေႇဝိၼ်း

1962 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် 2 ဝၼ်း၊ ၵၢင်ၼႂ်မိူင်းၸမ်လႅင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းလူင် ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ဢွၼ်ဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ/ ဢမ်းၼၢၸ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ပတ်းပိုၼ်ႉ။ တီႉၺွပ်းဢဝ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ဢိၵ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉတႆးတင်းၼမ်၊ မိူၼ်ပိူၼ်ႈၵျေႃးႁူၺ်းၵႅတ်ႇႁႅတ်ႉဝႅတ်ႉပၢႆးလိုပ်ႈၶင်ၵႆႇၶင်ၼူၵ်ႉ ၼႂ်းလဝ်ႉၼႂ်းသွင်းသေ တီႉၺွပ်းဢဝ်ဢၢၼ်ႇႁူဝ်သိပ်းမၼ်း။

ပေႃးလၢတ်ႈမႃးလွင်ႈၼႆႉၸိုင် သမ်ႉတေလႆႈတေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄ ပိုၼ်းလွင်ႈပဵၼ်မႃးတၢင်းလင် ပိူင်ပဵၼ်ဢၼ် ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ။ ဢွၼ်ၼႃႈၼၼ်ႉ 1962 ၼႂ်းၵၢင်လိူၼ်ၾႅပ်ႊၿိဝ်ႊရီႊ မိူဝ်ႈပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်သၽႃးပႃႇလီႇမၼ်ႇ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼၼ်ႉ ၾၢႆႇမၢၼ်ႈၶဝ်ဝႃႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉ တွၼ်ႈတႃႇဢုပ်ႇၵုမ်တွပ်ႇၵႄႈ တႅပ်းတတ်းလွင်ႈမၢႆမီႈပိူင်ပိုင်း မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊၻရႄႊၼႆလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽူႈတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ဢိၵ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးႁဝ်း ဢွၼ်ၵၼ်လူင်းၵႂႃႇတႃႈၵုင်ႈ ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈသၽႃးပႃႇလီႇမၼ်ႇ ၵမ်ႈၼမ်ၼမ်။ ၸင်ႇဝႃႈမႅၼ်ႈတိုဝ်ႉတၢင်း ၼေႇဝိၼ်း ဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁုပ်ႈငမ်ၵမ်ၸွၵ်းဢဝ်လႆႈငၢႆႈငၢႆႈ မိူၼ်ပိူၼ်ႈတီႉဢဝ်ၵႆႇၶင်ၼႂ်းလဝ်ႉ ၼူၵ်ႉၶင်ၼႂ်းၶွၵ်ႈၼႂ်းသွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

- Subscription -

လွင်ႈလႆႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ ပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉသင်?၊ ၵူဝ်သင်?၊ လၵ်းလၵ်းမၼ်းပဵၼ်ဝႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်? ပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် တေလႆႈယိုၼ်းၽိုၼ်ႉၶိုၼ်း-ပိုၼ်းမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇဢွၼ်ၼႃႈၼႆႉ ဢိတ်းၼိုင်ႈ။

မိူဝ်ႈ 12/2/1947 လုၵ်ႉတီႈၼမ်ႉၸႂ်ပၢင်လူင်ပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်သေ ယဵၼ်းပဵၼ်မႃး လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆလူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၶေႃႈလႆႈၸႂ်ပၢင်လူင် ဢၼ်ၸိုင်ႈတႆးတၵ်းလႆႈမီး- (1)လွင်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃတဵမ်ထူၼ်ႈ။ (2)လွင်ႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ လႄႈ သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း။ (3)လွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈမီးသုၼ်ႇလႆႈ ၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်း ၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇႁင်းၵူၺ်းမိူၼ်ၵဝ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၼ်းတီႈ 12 ၾႅပ်ႊၿိဝ်ႊရီႊၼႆႉ ပဵၼ်ပႃးဝၼ်းဢၼ် ၽူႈတၢင်တူဝ်မိူင်းသၼ်လွႆ မိူင်းတႆး၊ ၶၢင်၊ ၶျၢင်း၊ ယၢင်းလႅင် တင်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်း ႁူမ်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်သေ ပိူဝ်ႈတႃႇ ၵေႃႇတင်ႈပဵၼ်မႃးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။

ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈ 24/9/1947 ပၢင်ၵုမ်ၸုမ်းပွင်မၢႆမီႈ မၵ်းမၼ်ႈပိူင်ပိုင်းၸိုင်ႈမိူင်း (Constitution) မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သေ ယွမ်းႁပ်ႉတႅပ်းတတ်း ပၼ်သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၸိုင်ႈတႆး ၼႂ်းၵၼ် 10 ပိူင်ပိုင်းၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ။

4/1/1948 ၸိုင်ႈတႆးႁွမ်းၵၼ်တင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈၵွၼ်းၶေႃပူၼ်ႉလွတ်ႈဢွၵ်ႇတႂ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈသေယဝ်ႉ ပူၵ်းတင်ႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မႃး ၸွမ်းၼင်ႇမၢႆမီႈပိူင်ပိုင်း တေႃႇထိုင် 1962 ။

ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် 1948-1962 ၼၼ်ႉ 1957 လႆႈၵွၼ်းၶေႃမႃး 9 ပီပၢႆ ယဵပ်ႇၶဝ်ႈ 10 ပီယဝ်ႉလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် မိူင်းတႆး ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်မိူင်းယႆ တွၼ်ႈတႃႇၶုၵ်းထူပ်းဝူၼ်ႉၶွပ်ႈထတ်းသၢင်ၼိူဝ် ၶေႃႈလႆႈၸႂ်မိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉလႆႈထုၵ်ႇ ဢူးၼု လွၵ်ႇငိုတ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇသိုၵ်းတေႃႇမိူင်းတႆး ႁၢမ်ႈတပ်ႉလွင်ႈလၢတ်ႈၶိူဝ်းၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။

ဝၢႆးၼၼ်ႉထိုင်မႃး 1961 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ 25 ဝၼ်း၊ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆး ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈႁပ်ႉႁွင်း မၵ်းမၼ်ႈ တၢင်ႇၼႄ တွၼ်ႈတႃႇမူၼ်ႉမႄးၶိုၼ်းမၢႆမီႈပိူင်ပိုင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊၻရႄႊ ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ၊ မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ ႁႂ်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈယွမ်းႁပ်ႉ ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸႄႈမိူင်း (ပျီႇၼႄႇ)ၼိုင်ႈလုၵ်ႈ မိူၼ်ၵူႈၸႄႈမိူင်း။

ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈ 8-16/6/1961 ၶၢဝ်းတၢင်းပႅတ်ႇဝၼ်းလုမ်းလုမ်း၊ မိူင်းတႆးလႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ ၶိုင်ပွင်ႁွင်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢမ်ႇပႃးမၢၼ်ႈ (တႆး၊ ယၢင်းလႅင်၊ ၶၢင်၊ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ ၶျၢင်း၊ မွၼ်း၊ ရၶႅင်ႇ)။ ၵူႈၸႄႈမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ၵမ်ႉထႅမ်မၵ်းမၼ်ႈ တႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈမူၼ်ႉမႄးၶိုၼ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး မၢႆမီႈပိူင်ပိုင်းလၵ်းမိူင်း ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊၻရႄႊၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇထိုင်မႃးမိူဝ်ႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽူႈတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ဢိၵ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ဢွၼ်ၵၼ်လူင်းၵႂႃႇ တႃႈၵုင်ႈ ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈသၽႃးပႃႇလီႇမၼ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းၼေႇဝိၼ်းဢွၼ်ႁူဝ် ၶူၼ်ႉလူမ်ႉႁၵ်းလင် တီႉၺွပ်းၵုမ်းၶင် ႁုပ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 2/3/1962 ။

ဝၢႆးမႃး ၸဝ်ႈၶမ်းသိုၵ်း၊ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် မိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်မႃး ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵေႃႉႁႅၵ်ႈ သုတ်းၵေႃႈ လႆႈသဵင်ႈမုၼ်ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇၼႂ်းၶွၵ်ႈ။ ၸဝ်ႈၵျႃႇသႅင် ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းသီႇပေႃႉ ၵေႃႈလႆႈႁၢႆလၢႆၵႂႃႇတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

တင်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃး ၸိုင်ႈတႆးႁဝ်းၵေႃႈ လႆႈတူၵ်းၶမ်ယူႇတႂ်ႈဢူင်ႈမိုဝ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ႁဵတ်းၶုၼ် ၽွင်းငမ်းမႃးလုမ်းလုမ်း ၵုမ်းၵမ်ပေႉၵိၼ်တဵၵ်းတဵင်လူလၢႆ ဢဝ်တၢႆမႃးပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်၊ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈ။ ဢၼ်ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းႁၢဝ်ႈႁႅင်း၊ လိုပ်ႈႁေႃႈၶၢႆႉဝၢၼ်ႈ ႁိူၼ်းယေးတီႈယူႇ၊ လႆႈပၢႆႈလႆႈၼီလႆႈၶီလႆႈငဝ်၊ တဵၵ်းတဵင်ႉပေႉၵိၼ်လူလၢႆၶႃႈႁႅမ်တၢႆ ပဵၼ်ၵေႃႇ ပဵၼ်ၵွင်သေ ထိုင်တီႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတႆးလႆႈထိုင်ၸႂ် ၸဵပ်းၸႂ် ၼႅင်ၸႂ် တိူဝ်ႉၸႂ်၊ ၸႅပ်းၵႅၼ်းထိုင်ဢွၵ်းထိုင်လုပ်ႇ၊ ထိုင်တီႈလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈပီငရၢႆးလူင်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၽွင်းပီ 1996-1999 ၊ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင်ထူပ်းၽေးသိုၵ်း လႆႈပၢႆႈလႆႈၼီႁူဝ်ၵူၼ်းသၢမ်သႅၼ်ပၢႆ၊ ဝၢၼ်ႈႁၢမ်းႁဵင်ပၢႆ။

ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းပွတ်းဢွၼ်ႇတွၼ်ႈၼိုင်ႈၼႆႉၸိုင် မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႉ 2/3/1962 ၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈသင်ၼေႇဝိၼ်း ႁုပ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ လႃႇၼႆ- ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်လွတ်ႈလၢတ်ႈလွတ်ႈထၢမ်ၵၼ်၊ ဢမ်ႇလၢတ်ႈၵေႃႈတႆးႁူႉယူႇ ၼႆၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ပဵၼ်ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၵူဝ်မိူင်းတႆး ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ တိုၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ လႃးလႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်မိူင်းတႆးတၢင်ႇၼႄ တုၵ်းယွၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈတႃႇၶိုၼ်း ထတ်းသၢင်လႅၵ်ႈလၢႆႈမူၼ်ႉမႄး မၢႆမီႈပိူင်ပိုင်း ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊၻရႄႊၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇၵူၺ်း၊ တိုၼ်းဢမ်ႇတူၵ်ႇလၢတ်ႈမီးမႃး လွင်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇသေတီႈ သေၶေႃႈသေၵမ်းသေဢိတ်းလႃးလႃး ၼႆသေတႃႉၵေႃႈၵေႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၼေႇဝိၼ်း ဢမ်ႇယွမ်းဢမ်ႇၽွမ်ႉ လႃးလႃး။ တွၼ်ႈတႃႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇပူၵ်းတင်ႈပဵၼ်မိူင်းသဝ်းၶေႃႁင်းၵူၺ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၶႅၼ်းဝႆႉၵႆၵႆယဝ်ႉ။ လွၵ်းပိူင်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊၻရႄႊၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈၶဝ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇပႅတ်ႉလႅၼ်ၽၢမ်းတႃ ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမႃး တႃႇသေႇဝႃႈ ပဵၼ်တွၼ်ႈတႃႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတႅၵ်ႇငၢၵ်ႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၼႆမႃးတႃႇသေႇ။

လွင်ႈၼေႇဝိၼ်းယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၼႆႉ ပေႃးႁူမ်ႈႁုပ်ႈလၢတ်ႈၸိုင် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆး မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၶိုတ်းပဵင်းမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၶႂ်ႈဢဝ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ၼႃႈတိူဝ်ႈမၼ်း ႁွင်ႉႁဵၵ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လၢႆလၢႆၵူၺ်း သေ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းလဵဝ်ၶွင်မၢၼ်ႈၶဝ်ၵူၺ်းလႄႈ ၼေႇဝိၼ်း ၸင်ႇယိုတ်းဢႃႇၼႃႇပႅတ်ႈ- ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵၢၼ်မိူင်းၵၢၼ်သိုၵ်းၶဝ် ထတ်းသၢင်ႁၼ်ထိုင်ၵၼ်ၼင်ႇၼႆ။

ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ၼႂ်းၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇၸဵင်ပီ 21 ဝူင်ႈၵၢင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ တပ်ႉမတေႃႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ လႄႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတင်းလၢႆ ဢမ်ႇၶိုပ်ႈၼႃႈၶိုၼ်ႉသင်လႄႈသင်၊ မီးလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၵၼ်ယူႇလႄႈသင်၊ ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် ၵၢၼ်မိူင်းဢမ်ႇပဵၼ်ၵၢၼ်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ။ ၾၢႆႇမၢၼ်ႈဝႃႈယူႇမႅၵ်းမႅၵ်း တၵ်းဢမ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ၊ ၾၢႆႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းသမ်ႉဝႃႈ ႁႂ်ႈမီးသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢိင်ၶေႃႈမုလ်း ၽိုၼ်လိၵ်ႈၵွၼ်းၶေႃ မၢႆ 163 လိူၼ်သီႇ၊ ပီတႆး 2093 ၊ 2 March 1999 ။

ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉမႅၵ်ႉၵသိၼ်းၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈမၢႆ 15, March 2019

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း